Oggi vi proponiamo la seconda parte de “Sa paristoria de is Panas”, la rubrica di Bruno Orrù dedicata alle tradizioni e alla scoperta della lingua sarda.
Po serrai sa chistioni de is Panas chi eus giai cumintzau, innoi, de sighiu, pongu algunas paristorias chi si contànt a pitzus de is panas. Sunt paristorias umilis e crutzas e, chi circais, ndi podeis agatai cantu ndi boleis in is arregodus de is becius.
Su matzocu (*)
Una femina, unu mengianedhu, prima de obrexi, fit andada a s’arriu po isciacuai unas cantus pedhis. In s’interis chi fit sciacuendi, si ndi fit sapia ca iat scaresciu su matzocu in domu sua e, biendu ca ingunis acanta dhoi fit una picioca sciacuendi pannitzus, dhiat tzerriau: “Filla mia…. Mi ndi seu scarescia su matzocu in domu, fai sa caridadi, imprestamidhi su tu”.
Sa picioca, sentz’e nai mancu mesu fuedhu, nci dh’iat lompiu su matzocu e pustis si fit torrada a poni a isciacuai.
Sa femina iat imperau su matzocu e pustis, comenti dh’iat istuau, custu nci fit torrau bolendi a nca fit sa picioca, comenti chi potessit alas.
Ispantada, sa femina, iat pentzau de ai bisau, ma, giai chi non iat ancora acabau, iat torrau a pregontai su matzocu e sa picioca si dh’iat torrau a donai.
Cumprendendi ca sa picioca no teniat gana de fuedhai, sa femina iat sighiu a sciacuai sentz’e prus fuedhai e, in dognia borta chi dhi serbiat su matzocu, custu andada de sei in in manus suas, pustis torràt a su costau de sa meri.
Biendi tutu custus majonis (**), sa femina iat cumintzau a timi, poita iat cumprendiu ca a su costau cosa sua dhoi fit una pana. Timi timi fit circhendu de si stesiai po si ndi andai, ma, in su matessi tempus chi fit obrexendi, sa picioca si ndi fit pesada e nci dh’iat tirau su matzocu: “ Né, aguantadidhu, a mei no mi serbi prus… sa pena mia est acabada”! E sparessia si fit in d’una nui arrubiasta!
(*) tavola per battere i panni da lavare che viene chiamato anche Dedda o Daedda
(**) magie – fatti magigi
Sa Pana chentza de Fenga
Una dì, una piciochedha chi teniat sa mamma maladia meda, iat detzidiu de andai, s’incras a mengianu, a sciacuai arroba a s’arriu. Impentzamentada po no agatai atras feminas prima de issa e po no si depi stentai, ca poita sa mamma no poriat essi lassada sola po oras e oras, si ndi fit pesada prima meda de obresci e posta si fit in caminu, lompendi a s’arriu chi fit ancora scurigau.
Ma, mancai fessit ancora scuriu, in s’oru de s’arru dhoi fit una femina ingenugada, sciacuendi pannitzus. Sa piciochedha no iat mai praticau cussa femmina e, mancai dh’essit arreconota, po comenti fit riservada, si fit ingenugada issa puru a isciacuai, senz’e bogai unu muciu.
Furint abarradas a costau s’una de s’atra po unu bellu pagu, sentz’e mancu si castiai in faci, iat biu, però, a cul’e ogu, ca sa femmina sciacuàt sempiri su propriu pannitzu e, mancai fessit ingordigiosa de isciri e poita, sa piciochedha no iat bogau sulidu e citia fit abarrada.
Pustis, su xelu iat cumentzau a ispanigai e sa femina si ndi fit pesada e si ndi fit andada sentz’e mancu dha castiai in faci.
Candu sa piciocchedha fit furriada a domu sua, sa mamma dh’iat pregontau: “Genti dhoi fit in s’arriu?”
“Ei” iat nau issa, “dhoi fit Tzia Maria Furcas, ma no si seus craculadas po nudha, issa sciacqua pannitzus e deu s’arroba mia, ma no eus bogau unu sulidu!”
“Ita mi ses narendu filla mia? Ses fendu disacatu(*) mannu, Tzia Maria Furcas est morta in affarru (**) sa dì de Santu Larentzu! No podiat essi issa!”, iat arrespustu sa mamma.
“Bai ca deu seu segura” narat sa piciochedha…. “fit Tzia Maria Furcas”
“Intzandus filla mia prega po s’anima sua, poita ca tuia as sciacuau in s’arriu essendi in cumpangia de una pana! E massimamenti prega po issa ca poita no t’at portau fenga po t’essi posta a su costau cosa sua”
(*) errore
(**) durante le doglie
Sa Fenga de una Pana
Un’omini, inpenztzamentau ca poita teniat sa mulleri gravida e prossima a ispringiai, iat detzidiu de lassai is brebeis in coti cun su fillu po calai a bidha po biri comenti istiàt sa mulleri.
Fatas is arrecumanditzias a su piciochedhu, si fit postu in camminu a giru de is undisci e iat cumentzau a caminai in su lugori de sa luna prena, passendi a truncadura po ndi calai de Pruna. Passau de unu pagu is duas de chitzi, fit lompiu in arriu Mela e, solu solu comenti fudi, iat intendiu stragatzu in s’acqua de s’arriu e, pentzendu chi dhoi fessit calencunu pegu, si fit acostau. Lompiu acanta de s’arriu, iat biu una femina, sola sola, ingenugada in s’oru de s’arriu, sciaccuendi arroba.
“Ma ti parit chi custa siat ora de ti ponni a sciacuai arroba in s’arriu” dh’iat nau s’omini, “pobidhu no ndi tenis?”
Ma sa femina citia fudi e citia fit abarrada.
“No intendis?” iat sighiu s’omini, “ita est, a prus ca ses trevessa ses muda puru?
“giudichendu mi ses?” iat nau sa femina artziendu conca e castiendi s’omini in faci, “maladitu siast tui chi m’as truncau sa pena cundennendumì po un’atra sida de annus, ma abarra seguru ca prima de nci essiri sa dì de oi, tui as a sunfriri sa pena mia!” e, calau conca, sparessia si fii in d-una sbofetada de fumu arrubiastu.
Lompiu a domu s’omini iat agatau sa mulleri in affarru, pronta po angiai, iant tzerriau s’allevadora e, candu totu pariat andendi beni, sa femina si fit morta impari cun su pipiu!
Aici sa Pana, a sa cali s’omini iat portau strobbu, iat tentu sa fenga cosa sua.
Sa cara manciada
Una dì, una femina, si fit ingadhinada in chistionis cun sa gomai e scarescia si ndi fudi de andai a preni acua po s’incras a sa mitza, po provvidi s’acua po sa domu.
Aici, po no dhi nai cosa su pobidhu, si ndi fit pesada de bonu mengianu e fit andada a sa mitza po preni is istrexus de acqua.
Fit lompia chi fit ancora scurigau motu e pustis chi iat postu is istrexus a preni, iat intendiu stragatzu de acua, pagu pru a basciu, in s’arriu. “Ita cosa at a essi” iat pentzau, e si fit incrarara po biri mellus. E ita iat biu? Una picioca ingenugada in s’oru de s’arriu sciacuendi pannitzus e camisedhas.
“E ita cosa? Coglionau s’ora t’at?” dh’iat nau circhendi de intrai in chistionis, trodhiona comenti fit, non dhi pariat berus de podi fuedhai cun calencuna, ma cudha, fendi biri de no intendi, no iat arrespustu mancu mesu fuedhu.
Pentzendi chi no dessi intendia, si fit acostada ancora de prusu a sa piciochedha.
“Intendiu m’asi? Naru ca t’at coglionau sora berus?”, dh’iat torrau a nai.
Ma sa picioca sigiat a abarrai muda.
“Oh…. Ma surda ses” iat torrau cudh’atra e, intzandus, sa picioca si ndi fit strantaxada inchieta e scutu nci dh’iat unu pannitzu a faci e dh’iat nau: “Maladita siast, gei ses arrenexa a mi truncai sa pena!” e sparessia si fit in d- una sbofetada de fumu.
Sa femina, intzandus, prus mota chi no bia, iat cumprendiu ca iat fuedhau cun d’una pana e, de sa dì, dhi fit abarrada una mancia in sa cara, propriu a nca dh’iat picigada su pannitzu!