Ajo’ a Fuedhai: Sa Surbìle de unu istudiu de Federica Manca.

Oggi vi proponiamo la seconda parte della storia de sa Surbìle che fa parte della rubrica di racconti e grammatica sardo-campidanese curata da Bruno Orrù. 

Sa Surbìle de unu istudiu de Federica Manca

No est prus usantzia de is famiglias de oi su de fai fillus medas. Est mudada sa sociedadi i est mudada sa manera de bivi e sa manera de acudiri sa famiglia matessi. Ma, no meda tempus fait, is cosas furint diferentis, is fradis prus mannus depiant atendi sa domu e, algunas bortas, fit su doveri intzoru su de pesai is fradis prus piticus. Su de pesai una famiglia manna, cun medas fillus, fit casi unu doveri, poita ca totu is fillus e, massimamenti cusus mascus, serbiant po su sustentamentu de sa famiglia cun su traballu in su satu. Ma, po comenti si biviat in cussus tempus, is pipius chi moriant furint medas e custu, po sa famiglia, fit una disgratzia verdadeu. Is pipius moriant poita no si conosciant is maladias e is mexinas chi si connoxìnt immoi, o ca poita sa pulidesa no fit bastanti, o ca poita nasciant maladius o istrupiaus, ma  de una manera o de s’atra, no totu is pipius nascius lompiant a fai mannus. E, meda bortas, po si salvai a is ogus de sa genti o feti ca poita no furint bonus a cumprendi comenti e poita unu pipiu moriat, si ghetàt sa curpa de custa moti a is paristorias connotas. Pentzai puru ca, in cussus tempus, custas paristorias furint tentas in grandu cunsidèru e ca su popolu nci creiat diaderus. De custa manera, de fronti a sa morti de unu pipiu, si costumàt a contai……. ca…. “aintru de noti, candu su babbu e sa mamma furint dromius e dromis furint is atrus fradis puru, in s’aposentu a nca fit su pipiu, fit intrada una musca de su stampu de sa crai. Lompia a su letu sa musca si fit mudada in d-unu gatu niedhu pixidu chi, artziau a su bratzolu aiat sutu su sanguni de su pipiu de sa fronti ancora modhi, fintzas a dhu fai morri sangrau.  Custu ca poita, propriu cussa noti, sa mamma si ndi fit scarescia de ponni aintru de s’aposentu o una scova de prama conca a pitzus, o una fraci a dentis o de spatinai trigu in terra o, ancora, de lassai unu petini. Poita chi sa mamma si ndi fessit arregodada de fai una de custas cosas, sa Surbìle si fit ingadhinada a contai su trigu o is dentis e, sigumenti fit bona a contai feti finas a tres (calencunu istudiosu narat finas a seti), lompia a tres aiat depiu essi torrau a cumentzai de bellu e nou e, in custa manera nci iat a essi passau sa noti sentza de pentzai a su pipiu, su cali, si iat a essi salvau”.

Is paristorias contant ca su prus de is bortas, sa Surbìle, fessit una femina invidiosa, medas bortas una sroga o una jàja e si contàt puru ca, chi calencunu arrennesciat a biri sa Sùrbila candu fit mudada in bestia e arrennesciat a d’offendi in su corpus, s’incras dha aiat a essi arreconnota poita ca, chi una Sùrbile si fiat calencuna ferida, custa dhi abarrat candu torràt a a essi femmina puru. A dognia manera fit sempiri cosa bona bociri dognia musca chi si agatàt in domu e a nci lorai dognia gatu niedhu chi s’acostàt a is domus. In Bidhexidru, sa genti, si ndi castiat beni de bociri is arangiòlus (ragni) ca poita custus agiudànt a bociri is muscas chi brintànt in is domus.

Po stesiai sa surbìle de is domus, si imperànt is brebus puru e, massimamenti, s’invocàt s’aggiudu de Santu Sisinni, chi fit su Santu dedicau a is Prateras e a is mammas noedhas.

Comenti eus giai tentu manera de nai in su chi eus giai pubblicau s’atera borta, sa Surbìle, prima de si mudai in musca o in gatu o in bentu, si ungiat cun d-unu ollu chi issa etotu preparàt, boghendindedhu de matas chi issa feti conosciat, pustis naràt: “folla apitzus de folla, tres oras a bandai, tres oras a torrai” e, in Pater e Fillu s’agatàt in sa domu de aundi aiat stabiliu de andai. Atru brebu po si mudai in Surbìle fit su chi sighit: “A pili tortu, a pili in fache,in domo de comare mi nche agate” (con i capelli al contrario, con i capelli in faccia, in casa di comare mi ritrovi). Cun custus fuedhus sa Surbìle, s’agatàt in d-unu ratu in sa domu aundi aiat stabiliu de andai e, sigomenti su prus de is bortas sa Surbìle si mudàt in musca o in bentu, e brintàt in is domus de su stamp’e sa crai, medas feminas, prima de iscurigai, tupànt dognia stampu de crai cun cera de abi, po fai in manera chi sa Surbìle no podessit brintai, iscarescendi perou ca sa Surbìle si podiat mudai po fine in gatu e brintai de sa giminera. Ma chi fessit de passai de sa giminera, dognia mamma de sentidu, prima de si crocai, poniat una fraci o unu traivenu o una scova acanta de su letu de su pipiu, po ingadhinai sa Surbìle chi no podiat fai de mancu de si poni a contai is dentis de sa fraci o de su traivenu o i matzitus de sa scova, passendinci aici sa noti e scarescendusì de su pipiu.

Un’atra manera po firmai sa Surbìle fit cussa de ponni unu trèbini farrancas a susu in s’aposentu de su pipiu, poita sa Surbìle no balliàt de biri cosas acavocadas e, chi dha sas biiat, no podiat fai de mancu de si fuiri. Si creiat puru ca, chi su trèbini beniat acavocau candu sa Surbìle fit in s’aposentu, custa abarràt presonera e podiat essiri bocia. Is erbas puru serbiant po podi firmai sa Surbìle, su Truiscu (Daphne Gnidium), su Frori de Arangiu e sa Ruda, furint sa cundenna de sa Surbile.

Un’atra mexina bona fit cussa de ponni su pipiu aintru de unu teratzu de fenu giai imperau e fit cosa segura ca sa Surbìle abarràt atesu.

Una manera po cumprendi chi una femmina fessit Surbìle, fit cussa de nai, in presentzia cosa sua, su fuedhu “sali”, poita sa Surbìle timiat a bentu sa sali e feti a ndi intendi su nomini no podiat fai de mancu de si pisciai in su momentu. Ma sa manera prus segura po conosci una Surbìle, fit cussa de dh’offendi candu ancora fit mudada in Surbile, poita sa ferida iat a essi abarrada candu custa torràt femmina, scoviendi aici su naturali cosa sua.

Po su chi contant is paristorias apitzus de sa Surbile, podeus nai ca sa femmina chi teniat custa cundenna, aintr’e noti no podiat fai de mancu de si ndi pesai de su letu pagu prima de mesunoti e donendi atentzioni chi, né pobidhu e né fillus dh’essint bia. Pesada, sa Surbile, si ungiat  sa persona e, massimamenti i sruecus e sa pranta de is peis cun d-unu ollu chi preparàt issa matessi, ma chi nant potessit Arrosa de Cogas (Peonia Sarda), Erba de Opus (Giusquiamo Bianco), Tzinnibiri e atras erbas, chi permitiat, impari a is brebus chi eus biu, de si mudai in Surbìle po sui sa vida a is pipius modhis. Pustis, furriada a domu, sa Surbìle no arregodàt nudha de su chi aiat fatu e, fendi atentzioni po no ndi scidai a nemus, si torràt a crocai po nci acabbai de passai sa noti.

 Tzia Anneta Crabiolu

Tzia Annetta fit una feminedha becia e marria, chi biviat sola sola in d-una domixedha mesu sderruta. Nemus dha craculada ca poita fit scaratilliada e de malas maneras. Medas notis, perou, sentza chi nemus ndi sciessi cosa, Tzia Anneta si ndi pesada de su letu cosa sua, pagu prima de mesu noti e si mudàt in Surbìle po sui su sanguni a is pipius modhis. Una de custas notis, una mamma chi aiat apena acabbau de dromiri su pipiu, ponendidhu in su bartzolu, aiat intendiu unu tzumiu. A i custu sonu, sa femmina ait cumprendiu in d-unu ratu ca fit lompendi sa Surbìle. In su matessi momentu sa femmina si ndi fit sapia ca si fit scarescia te tupai sa tancadura cun sa cera de abi. Disisperada si fit posta a circai calencuna cosa po firmai sa Surbìle e, propriu in su matessi momentu chi sa Surbìle fit intrendi in s’aposentu, sa femmina aiat agatau unu trèbini e acavocau dh’aiat acanta de su bartzolu. Comenti sa femmina aiat acavocau su trèbini, aiat intendiu unu sonu surdu in terra e , castiendi beni, aiat biu una musca trotoxendusì in terra. Curta a su catanau, sa femina aiat pigau una tobachera de corru e, scarrigau su tobacu, aiat postu sa musca aintru de su corru e dh’aiat torrau a tupai. Sa dì pustis, si fit scipiu in bidha ca tzia Anneta Crabiolu fit morta in su sonnu e nemus podiat cumprendi po cali arrexoni fessit morta. S’incras, candu is animas bonas de sa bidha furint preparendi a Tzia Anneta po nci dha interrai,  sa mamma, segura di essi bociu sa Surbìle, aiat obetu su corru po nci torrai a poni su tobacu, ma in su matessi momentu, Tzia Anneta, fendindi assicai a totus, si ndi fit strantaxada in su letu narendi: “ita longu chi fit custu sonnu”!

Witch

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...