La nuova lezione di grammatica in “limba” sardo-campidanese che vi proponiamo questa settimana è” su verbu cun is desinéntzias personalis. “. A cura di Bruno Orrù.
Eus giai tentu sa manera de nai ca de is cuatru coniugatzionis de is verbus italianus, su sardu, ndi manixat feti tres:
1ˆ -are/ai = cont-ae/-ai/-are/-ari, lass-ae/-ai/-are/-ari, port-ae/-ai/-are/-ari, torr-ae/-ai/-are/-ari,
2ˆ -ere/i = bènn-ere/-iri – i, cúrr-ere/-iri – i, iscrí-ere/-iri, pònn-ere/-iri – i, tènn-ere/-iri – i, tèss-ere/-iri – i
3ˆ -ire/iri = cos-ie/-ire/-iri, fin-ie/-ire/-iri, fu-ie/-ire/-iri, pent-ie/-ire/-iri
Po coniugai unu verbu depeus, po fortza, mudai sa desinentzia. Is desinéntzias faint sa coniugatzioni in raportu a su sugetu e aciungint àtras variabilidadis a sa variabilidadi de s’arrexini. Si podit però istabiliri una seguresa comuna:
Is desinéntzias de sa coniugazioni in are /ae/ai
1ˆ
|
logudoresu/nuoresu
|
Mesania /Campidanu
donu
|
desin.
|
In custu indicativu presenti de unu verbu de 1ˆ coniugatzioni is desinentzas acabant in pràtiga ogualis in is diferentis variantis.
Is desinéntzias de sa coniugatzioni in -ere/-iri/i
1ˆ
|
log./nuor.
|
mes./camp
|
desin.
voc
|
In d-unu indicativu presenti de unu verbu de sa segunda coniugatzioni puru is desinentzias no mudant
Is desinéntzias de sa coniugatzioni in -ire/-iri:
1ˆ 2ˆ 3ˆ 1ˆ 2ˆ
|
log./nuor.
|
mes./camp
|
desin.
|
Comenti no mudant in s’indicativu presenti de unu verbu de sa de tres coniugatzionis.
Sa matessi cosa podeus nai de is desinéntzias de s’imperfetu indicativu e de su presenti congiuntivu, cun sa sola diferéntzia chi sa 2ˆ persona singulari, su campidanesu, dh’acabbat fintzas cun -st: donàst, currìast, finìast; dònghist, cùrrast, fìnast.
VERBUS REGULARIS
Bieus immoi algunus modus, is prus imperaus, de is tres coniugatzionis
INDICATIVU PRESENTI
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
CÁNTU |
TIMU |
DROMU |
TUI |
CÁNTAS |
TIMIS |
DROMIS |
ISSU |
CÁNTAT |
TIMIT |
DROMIT |
NOSU |
CÁNTAUS |
TIMEUS |
DROMEUS |
BOS |
CANTAIS |
TIMEIS |
DROMEIS |
ISSUS |
CÁNTANT |
TIMINT |
DROMINT |
INDICATIVU IMPERFETU
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
CANTÁMU |
TIMIA |
DROMIA |
TUI |
CANTÁST |
TIMIAST |
DROMIAST |
ISSU |
CANTÁT |
TIMIAT |
DROMIAT |
NOSU |
CANTÁMUS |
TIMEMUS |
DROMEMUS |
BOS |
CANTÁSTIS |
TIMESTIS |
DROMESTIS |
ISSUS |
CANTÁNT |
TIMIANT |
DROMIANT |
INDICATIVU BENIDORI
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
APU A CANTAI |
APU A TIMI |
APU A DROMIRI |
TUI |
AS A CANTAI |
AS A TIMI |
AS A DROMIRI |
ISSU |
AT A CANTAI |
AT A TIMI |
AT A DROMIRI |
NOSU |
EUS A CANTAI |
EUS A TIMI |
EUS A DROMIRI |
BOS |
EIS A CANTAI |
EIS A TIMI |
EIS A DROMIRI |
ISSUS |
ANT A CANTAI |
ANT A TIMI |
ANT A DROMIRI |
INDICATIVU APENA PASSAU
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
APU CANTAU |
APU TIMIU |
APU DROMIU |
TUI |
AS CANTAU |
AS TIMIU |
AS DROMIU |
ISSU |
AT CANTAU |
AT TIMIU |
AT DROMI |
NOSU |
EUS CANTAU |
EUS TIMIU |
EUS DROMIU |
BOS |
EIS CANTAU |
EIS TIMIU |
EIS DROMIU |
ISSUS |
ANT CANTAU |
ANT TIMIU |
ANT DROMIU |
INDICATIVU PRUS PASSAU
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
EMU CANTAU |
EMU TIMIU |
EMU DROMIU |
TUI |
IAST CANTAU |
IAST TIMIU |
IAST DROMIU |
ISSU |
IAT CANTAU |
IAT TIMIU |
IAT DROMIU |
NOSU |
EMUS CATAU |
EMUS TIMIU |
EMUS DROMIU |
BOS |
ESTIS CANTAU |
ESTIS TIMIU |
ESTIS DROMIU |
ISSUS |
IANT CANTAU |
IANT TIMIU |
IANT DROMIU |
CONGIUNTIVU PRESENTI
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
CHI DEU |
CANTI |
TIMA |
DROMA |
CHI TUI |
CANTIS |
TIMAS |
DROMAS |
CHI ISSU |
CANTIT |
TIMAT |
DROMAT |
CHI NOSU |
CANTEUS |
TIMAUS |
DROMAUS |
CHI BOS |
CANTEIS |
TIMAIS |
DROMAIS |
CHI ISSUS |
CANTINT |
TIMANT |
DROMANT |
CONGIUNTIVU IMPERFETU
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
CHI DEU |
CANTESSI |
TIMESSI |
DROMESSI |
CHI TUI |
CANTESSIS |
TIMESSIS |
DROMESSISS |
CHI ISSU |
CANTESSIT |
TIMESSIT |
DROMESIT |
CHI NOSU |
CANTESSIMUS |
TIMESSIMUSS |
DROMESSIMUS |
CHI BOS |
CANTESSIDIS |
TIMESSIDIS |
DROMESSIDIS |
CHI ISSUS |
CANTESSINT |
TIMESSINT |
DROMESSINT |
CONDITZIONALI PRESENTI
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
EMU A CANTAI |
EMU A TIMI |
EMU A DROMIRI |
TUI |
IAST A CANTAI |
IAST A TIMI |
IAST A DROMIRI |
ISSU |
IAT A CANTAI |
IAT A TIMI |
IAT A DROMIRI |
NOSU |
EMUS A CANTAI |
EMUS A TIMI |
EMUS A DROMIRI |
BOS |
ESTIS A CANTAI |
ESTIS A TIMI |
ESTIS A DROMIRI |
ISSUS |
ESSINT A CANTAI |
ESSINT A TIMI |
ESSINT A DROMIRI |
CONDITZIONALI PASSAU
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
DEU |
EMU A ESSI CANTAU |
EMU A ESSI TIMIU |
EMU A ESSI DROMIU |
TUI |
IAST A ESSI CANTAU |
IAST A ESSI TIMIU |
IAST A ESSI DROMIU |
ISSU |
IAT A ESSI CANTAU |
IAT A ESSI TIMIU |
IAT A ESSI DROMIU |
NOSU |
EMUS A ESSI CANTAU |
EMUS A ESSI TIMIU |
EMUS A ESSI DROMIU |
BOS |
ESTIS A ESSI CANTAU |
ESTIS A ESSI TIMIU |
ESTIS A ESSI DROMIU |
ISSUS |
ESSINT A ESSI CANTAU |
ESSINT A ESSI TIMIU |
ESSINT A ESSI DROMIU |
IMPERATIVU
Pers. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
TUI |
CANTA NO CANTIS |
TIMI NO TIMAS |
DROMI NO DROMAS |
BOS |
CANTAI NO CANTEIS |
TIMEI NO TIMEIS |
DROMEI NO DROMEIS |
GERUNDIU
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
CANTENDI |
TIMENDI |
DROMENDI |
PARTICIPIU
. |
I^ coniug. |
II^ coniug. |
III^ coniug. |
MASC. |
CANTAU |
TIMIU |
DROMIU |
FEM. |
CÁNTADA |
TIMIA |
DROMIA |
Piessignus de is coniugatzionis
Po sa coniugatzioni in sardu podeus fai contu chi:
-
No feus coniugatzioni passiva: Su pani dhu coit su fogu./ Su fogu coit su pani. ma NO naraus mai “Su pani est cotu de su fogu.”
-
Feus benidori e cunditzionali perifràsticus: Dèu apu a fai aici./ Tue as a benni cras./ Issu cras at a èssit in domu.
-
S’ausiliariu po su verbu transitivu est àere/ai, po su verbu intransitivu est èssere/-iri: Deo apo fatu./ Tui ses andau. Ma cun su verbu essere – essisi, candu in sa forma italiana naraus “c’è gente” – “c’è cosa”, sa forma giusta sarda est: Dhoi at genti./ Dhoi at cosa e no nc’est genti o nc’est cosa.
Immoi spassiaisì bos aterus a circai sa forma intzetada po cali si siat verbu e, a fortza de provai, eis a biri ca no est aici trobedhau comenti parit.