Ajo’ a Fuedhai: comenti nascit sa paristoria de “Maria Mangrofa”

Bruno Orrù, appassionato conoscitore delle tradizioni della nostra terra, accompagna cultori e neofiti appassionati della “limba” indietro nel tempo attraverso un salto nel passato che affonda le sue radici nel mondo delle leggende della nostra Sardegna.

Maria Mangrofa, po comenti contant in Campidanu e in Brabaxa, in cumintzu fit una picioca bella meda, cun is pilus a colori de òru e cun is ogus luxentis, abili in su tessi e in su cosingiu. Ma totu custa bellesa, cun s’andai de su tempus, aiat lassau su logu a una femmina becia e leggia che su famini, cun is ogus de pampa, is pilus acadhionaus e de spiritu malu. Custu siat po sa fenga chi portàt contras a sa genti chi no dh’aiat agiudada candu teniat abbisongiu, siat po sa fenga chi portàt contras a su sposu cosa sua, su cali dh’aiat lassada cun sa promissa de torrai e Maria Mangrofa fit imbeciada abettendidhu. Di fit crescia custa fenga in coru e aiat cumentzau a fai mali e a bociri genti po ndi papai sa petza, massimamenti chi fessint pipius. Dhi fit perou abarrada s’abilentzia in su tessi. Maria Mangrofa tessiat cosas tropu bellas e calisisiat omini chi arribàt a dha sas biri, ndi abarràt allucau e ispantau, poita no nci furint fuedhus po contai de tanti bellesa. Ma pagus perou teniant is figaus de andai a biri custus traballus, ca poita Maria Mangrofa fit tenta po essi bruxa e si contàt chi papessit petza de cristianus e, massimamenti, chi fit disiggiosa de sa petza de pipius. Po custu motivu pagu genti meda teniat su coru e sa frixura de s’acostai a sa gruta aundi, narànt, fessit Maria Mangrofa. Unu logu de s’arriu “Cedrinu”, aundi Maria Mangrofa andàt a buffai, ancora oi benit tzerriau cun su nomini “sa Costa de Maria Mangrofa” e totu is piciocas chi andànt in cussu logu a sciacuai is pannus, beniant pretzetadas de donai atenzioni ca poita in cussu logu s’arregiràt sa bruxa Maria Mangrofa. Atras paristorias contant chi Maria Mangrofa bivessit in d-una funtana e ca in sa funtana dhoi fessit una camminera asut’e terra cun sa cali Maria Mangrofa si podiat ispostai de unu logu a s’atru e ca, sigumenti sa camminera fit bascia, a Maria Mangrofa dhi fit bessia sa gobba a fortza de camminai incrubada. Contànt chi Maria Mangrofa, in custa manera, si incraràt de is funtanas po fai assicai is pipius e ca, de tanti in tanti, ndi pighessit calencunu cun issa po si dhu papai. Po custu fatu, Maria Mangrofa, a segundu de sa parti de sa Sardignia, beniat connota comenti de Maria Franch’e Ferru (ca poita portàt unu bratzu longu, fatu a franca, cun su cali cassàt is pipius), Maria Abbranca (e seus fuedhendi sempiri de afferrai genti), Maria Farranca, Mamm’e funtana, Mamm’e puthu e atrus ancora, ma, a dognia manera, si tratàt sempiri de una femmina intregada a is dimonius, chi fiat sa guardia a is funtanas e a is mitzas e chi, cun su andai de su tempus beniat nomenada po fai timi is pipius chi no poniant a menti. Maria Abbranca est tenta po essi cussa chi fait sa guardia a sa mitza de Su Cologone, posta ingunis po ndi pinnigai a s’acua is pipius malus chi si dhoi acostant.

Antigamenti, propriu ca poita Maria Mangrofa, o comenti dha boleus tzerriai, fit tenta po essi una coga, si pentzàt ca s’acua de is mitzas e de is funtanas e de is putzus de aundi dhoi fit Maria Mangrofa (o cali si siat) poriat sanai de is maladias, e, massimamenti, fit inditada po is maladias de is ogus, no est po nudha chi, massimamenti acanta de is putzus de s’edadi nuragica, dhoi est giai sempiri una cresia e ca sa cresia, massimamenti est dedicada a Santa Luxia. Acanta de su Cologone puru dhoi sunt is arrestus de un’antiga cresia de Santa Luxia e, mancu a dhu fai aposta, su cucuru aundi sa paristoria de Orosei fait nasci a Maria Mangrofa est su cucuru de Santa Luxia.

Finas a is primus annus de su 1900, in Orgosulu, po su Segarapetza (Carrasegare), nci fit una mascara bruta tzerriada Maria Burra. Chini si mascarada in custa manera, si cuberiat cun d-una burra e giràt peri sa bidha cun d-unu tirilli in conca apitzus de su cali portàt una crocoriga manna e in sa manu portàt una turra de otigu a manigu longu, tzerriada “su gupu”. Benit de pentzai chi Maria Burra, in atrus logus tzerriada Maria Burraja, Maria Fresada, Maria Lettolada, rapresentessint is bruxas de s’edadi nuragica chi si bistiant propriamenti in custa manera, aici comenti sunt rapresentadas in algunus brontzetus nuragicus, aundi parint propriamenti imbussadas cun d-una burra.

Ma, is femminas chi sunt inditadas po is pipius chi faint a malus, sun atras puru in sa traditzioni de sa Sardignia e, mancu fessit fatu aposta, si tzerriant totus Maria. Aici teneus:

MARIA ORTIGHEDHA, chi est una femmina ci s’arregirat in su satu pinnighendi fundus de ociai. Dhu sus pinnigat e dhu sus ponit in d-una busciaca manna chi tenit in su deventali. Candu furriat a bidha, gira po totu sa bidha po biri chi intendit pipius fendi a malus e, candu ndi intendit unu, nde dhu pinnigat e dhu ponit in sa busciaca impari cun s’ociai.

MARIA PUNTAORU o FUNTAORU, et una femmina chi s’arregirat in sa bidha cun d-unu schidoni mannu chi imperat po stampai e oberri sa brenti de is pipius guturrosus. Issa dhi sis oberit sa brenti e nde dhi sis pinnigat totu su chi ant papau.

Maria Burra

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...