Ajo’ a Fuedhai: sa paristoria de su gatu niedhu e de su su pobidhu corrudu.

Eccoci al nostro consueto appuntamento domenicale dedicato alla cultura sarda. Questa domenica, prima di osservare la pausa di riposo estivo, vi proponiamo due racconti: “Su gatu niedhu” e “Su pobidhu corrudu” di Bruno Orrù. L’esperto sinnaese di tradizioni popolari che ogni settimana ci ha intrattenuto con la sua interessante rubrca “ Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) ci augura un periodo di riposo con queste parole: “Cun custus pagus fuedhus bolemu arrengratziai a totus, a Luca po primu, po sa passientzia e po s’atentzioni chi eis tentu po cussu chi, in custus mesis, apu circau de pratziri cun bos aterus. Immoi, comenti scieis, deu seu traballendi po preparai su Festival de su Folklori, pustis depu partiri deu, cun su grupu Funtan’e Olia, po unu Festival foras de Sardignia. Po custu si naru ca, po immoi, si pasiaus, pentzaus a nci passai una bona istadi, pustis, chi si fait prexeri, si torraus a intendi po cumentzai cun sa sintassi e po sorigai cun atrus contus. Si lassu a su pasiu de bos aterus cun dus contus de forredha, unu contu de timoria e unu contu de arriri. bona istadi a totus e… m’arrecumandu, benei a biri su festival e … ISTUDIAI!” In attesa, quindi, di riprendere con gli studi e gli approfondimenti del secondo ciclo post estivo dedicato alla cultura e tradizioni sarde, ricordiamo che chiunque fosse interessato può accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “ Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui. Nel frattempo godiamoci l’imminente festival sul folklore, organizzato da Bruno Orrù e dal suo gruppo di tradizioni popolari “Funtan’ e Olia”, che si terrà nei giorni 24, 25, 26, 28 luglio prossimi presso la Piazza Sant’Isidoro a Sinnai. 

Un augurio di buona estate tra balli e sonorità della nostra tradizione (Luca Olla)

Su gatu niedhu

Meda ma meda tempus fait, in Muravera biviat e tribuliàt unu messaiu, chi totus, mancai fessit giai mannu, tzerriànt Emiliedhu. Fit unu grandu traballanti, e dognia mangianu, mancai fessit Pasca Manna o Pasca de Nadali, , si ndi pesàt prima de obrexi po bandai a traballai is terras chi teniat in Sa Spregaxia. Fit unu lunis de atongiu e, cussu mengianu, sa mulleri aiat fatu de totu po dhu fai abarrai in domu, nendidhi ca aiat fatu unu bisu tropu leggiu e fit timendi po issu. Ma Emiliedhu fit tropu atacau a is terras cosa sua, dha sas teniat coment’e mellus cosa e, po custu, no aiat ascurtau is fuedhus de sa mulleri.aiat pigau un’arrogu de pani e casu e una crocoriga de binu e bessiu nci fit a su satu. Lompiu a is terras de sa Spregaxa aiat cumintzau a traballai ca poita sa cos’e fai fit meda e su soli coidàt a nci calai e cussa dì aiat traballau aici atentu a su chi fit fendi, chi no si ndi fit sapiu, casu soli fit giai calendinci e sa dì spacendi. Intzandus aiat carrigau unas cantu fascinas in su carru e, comenti si fit aprontau po furriai a bidha, si fit pesau unu bentu stradu, su xelu si fit fatu niedhu e aiat cumintzau a lampai. I bois aiant cumintzau su camminu, immesu de sa temporada chi ndi fit benia, acua, lampus e bentu chi pariat ndi bolessint ghetai su xelu a terra. Candu fit arribau acanta de Santu Giuanni, is bois si furint firmaus, su bentu fit spaciau e aiat acabau de lampai e de proi. No si movita una folla e no si intendiat perunu rumosiu. Pustis de unu pagu, Emiliedhu aiat intendiu una boxi chi pariat beni de s’inferru e una tupa de modhitzi aiat cumintzau a si movi comenti chi calencunu dha fessit santziendi. Pustis sa tupa si fit oberta e una puba niedha aiat sartau de sa tupa a su carru, Emiliedhu si fit girau e aiat biu unu gatu niedhu in pitzus de su carru e cun is ungas cravias in su carru. Timendi, Emiliedhu aiat circau de nci dhu lorai, ma su gatu no si moviat, antzis dhu castiàt comenti chi si ndi fessit arriendi, portàt sa buca prena de sanguni e is ogus che muntzionis. I bois, mancai fessint sprioraus, no arrennesciant a fai movi su carru e mancai tiressint cantu podiant, no arrenexiant a dhu scotzai. Tremendi che sa folla Emiliedhu, pentzendi a is fuedhus de sa mulleri, aiat cumintzau a pregai e, in su matessi momenti is bois aiant cumintzau a torrai a camminai. Pentzendi chi totu fessit acabbau, Emiliedhu si fit girau torra, ma su gatu fit ancora in su carru, e ancora castiat a issu comenti chi si ndi bolessit pigai giogu. Pustis, totu in d-unu, su gatu aiat obertu sa buca e, cun d-una boxi de s’atru mundu aiat nau: “ Naradhi a Luisotu ca su fillu est motu, est motu de lunis e interrau de merculis”. Disisperau Emiliedhu aiat apretau is bois po dhu sus fai caminai cantu prus podiant e sentza de si torrai a girai a palas, fit arribau a Muravera. Ma lompendi a s’intrada de sa bidha, passendi acanta de campusantu, pariant chi is nuis ndi fessint caladas a terra e a Emiliedhu di pariat de camminai in mesu de su fumu, intzandus aiat torrau a intendi: “ Naradhi a Luisotu ca su fillu est motu, est motu de lunis e interrau de merculis”. Nau custu, su gatu aiat ghetau unu attidhidu e satau nci fit de su carru a campusantu e Emiliedhu, prus mortu chi no biu, fit arrennesciu a lompi a domu sua. Sa mulleri, disisperada ca no biiat su maridu furriendi, fit curta a sa ia po dh’atobiai e, candu su carru fit lompiu, aiat biu ca Emiliedhu fit aconcorronau in su carru. Sa femmina, comenti aiat potziu aiat acumpangiau su maridu aintru de sa domu cosa intzoru e setziu dhu aiat de fronti a su fogu e, in s’interis chi nde dhi aiat tirau s’arrobba po dhu fai sciutai, custu fit narendi cossas chi no apicigant a perunu logu, tanti chi sa mulleri creiat fessit isverionendi po sa callentura. Pustis de unu pagu, s’omini, torrau in sei, aiat contau totu su contu a sa mulleri. Intendendi su contu, sa mulleri aiat sprapedhau is ogus e aiat nau: “nara, Emiliedhu…… ma babbu tuu de allomingiu no faiat Luisotu”? A-i custus fuedhus, Emiliedhu, aiat girau is ogus in biancu e motu si fudi. Fit sa noti de lunis, su trintunu de su mes’e ladamini….. sa noti de “is Pannixedhas”.

Gatto nero

 Su pobidhu corrudu

Una dì, unu messju, comenti fit avessu a fai dognia dì, si ndi fit pesau de bonu mengianu po bandai a su satu. Sa di depiat messai. Ma candu fit giai foras de sa bidha, si ndi fit sapiu ca aiat scarexu sa fraci, aici fit depiu torrai agoa e, in pagu tempus fit lompiu a domu. Dhi pariat de essi lassau sa pota de domu oberta, comenti faiat sempiri, ma giai chi dh’aiat agatada serrada, aiat cumintzau a pichiai a sa pota, ma sa pota no si oberiat, sighiat a pichiai, ma nemus oberiat e, pentzendi chi sa mulleri fessit dromia beni, aiat decidiu de brintai a domu de una fentana chi fit ancora obeta. Brintau a s’aposentu de crocai, ancora scuriosu, aiat agatau sa mulleri dromia o, berus siat, fendi biri di essi dromia. “poita no as obetu”? Aiat pregontau a sa mulleri chi in s’interis si ndi fit scidada. “Poita fui dromia e no t’apu intendiu” – aiat currispostu issa. Aici s’omini aiat pigau sa fraci e, comenti fit po nci essiri de s’aposentu ancora a iscuriu, dhi fit patu de biri duas concas in su coscinu…. “malladitu siat” – aiat pentzau “custu lampaluxi mi fait biri cosas chi no sunt”. E andau si ndi fudi a su satu. In camminu, perou, dhi torrant’a pentzamentu cussas duas concas…. “Ma gei no at a essi chi mulleri mia mi fetzat is corrus”? – pentzàt– “no, no porid’essi, est feti su passai de su scuriu a sa luxi chi m’at imbrolliau sa vista”. Arribbau a su satu, aiat cumintzau a traballai sentza de pentzai prus a su chi fit sutzediu.

Ma sa mulleri, chi diaderus fit crocada cun d-unu piciocu de bixinau, aiat cumentzau a si ponni timoria, poita chi su maridu essit pigau fragu de calencuna cosa, po issa aiant a essi doloris mannus. In su pentzamentu cosa sua biiat su pobidhu bocendi a issa e a su piciocu a corpus de seguri… aici, po otenni contzillu, fit andada a domu de sa prus becia de sa bidha, e dhi aiat nau: “est beniu a domu unu, circhendu sa limusina” – aiat nau sa femmina a sa becia- “e sigumenti fit a titifrius, dh’apu fatu crocai in su letu cun mei po si callentai. Immoi no isciu chi pobidhu miu si nd’est acatau e, chi si nd’est acatau, no sciu ita at a podi sutzedi”. Sa becedha no aiat perdiu unu fuedhu e, castiendidha in faci comenti dhi bolessit ligi s’anima dhi naràt: “Lassa fai a mei, prus a prestu, ita eis cenau ariser’e noti”? “Sitzigorrus” aiat nau sa femmina dudosa, pregontendusì, aintru de issa, ita nci apicigànt is sintzigorrus cun su guai aundi si nci fit fichia. Sa becedha perou no dhi aiat nau prus nudha si no de torrai a domu sua e de abetai a furriai su maridu coment’e sempiri. Pustis, sa becedha, pigau unu fusu e lana in is manus, nci fit bessia concas a su satu po bandai a nca fit su pobidhu de sa femmina. Aici filendi e camminendi fit lompia a su cungiau aundi fit s’omini. “Salludi a totus” – aiat nau sa becia – . “ E ita cosa, Tzurpa seis” – aiat nau s’omini- “no dhu bieis ca seu solu”? “Boh” – aiat torrau sa becia- “seis in tres e mi naras ca ses solu”? A custus fuedhus, s’omini, si ndi fit istrantaxau e, biendi ca no nci fit atra genti che a issu e a sa becia, aiat nau: “Bona femmina, fortzis su soli dh’est pighendi a conca e dhi fait biri cosas chi no sunt, deu seu solu”! “Diaderus”? – aiat nau sa becedha- “Gesu Cristu miu, m’est sutzedendi su chi est sutzediu a su vicariu”. Intzandu s’omini, curiosu, aiat pregontau: “E ita dh’est sutzediu a su Vicariu”? “No dhu scis”? – aiat pregontau sa becedha – “ S’atra noti su vicariu at papau a cena una scivedha de sitzigorrus e su mengianu pustis, fendi missa, biiat dus Gesus Cristus in sa matessi ostia”! S’omini, pentzendi ca issu puru aiat papau sintzigorrus, fit abarrau a buca obeta coment’e unu minchioni. “A su chi nant” – aiat sorigau sa becia – is sintzigorus faint brullas legias, deu nd’apu papau ariser’e noti e immoi biu tres ominis e no unu”. S’omini, intzandus, ca aiat cumprendiu su chi fit sutzediu a issu puru, aiat contau a sa becia su chi aiat biu issu, nendidhi ca issu puru aiat papau sintzigorrus in cantidadi sa noti prima. “Dhu naramu deu” – aiat sorigau sa becia- “is sintzigorrus sunt bestias malas, po custu tui as tentu duda apitzus de pobidha tua…. Ma candu mai aiat a essi, una femmina aici bona e santa, dha connosciu de candu est nascia, tui se omini assotau a dh’ai coiada, in bidha no nc’est femmina prus seria de issa”! E nau custu, si ndi fit andada. Su merì, torrau a domu, s’omini aiat contau totu a sa mulleri, de issu, de su Vicariu e de sa becedha e aiant arrisiu de gana de su contu. De sa dì, sa femmina aiat pigau a fai sitzigorrus a cena giai dognia noti e su pobidhu si spassiat coment’e unu pipiu biendi s’efetu chi is sitzigorrus dhi fiant fendidhi biri in su letu duas e tre concas in dognia borta chi ndi pappàt.

Sitzigorrus

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...