Ajo’ a Fuedhai: lezioni di grammatica sardo-campidanese. Sa subordinatzioni

Vi proponiamo una nuova lezione di grammatica della lingua sardo-campidanese a cura di Bruno Orrù: “Sa subordinatzioni” 

Ricordiamo che chiunque fosse interessato può accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “ Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui. 
Buona lettura e serena domenica a tutti.

(Luca Olla)

In d-unu periudu, tali bortas, nci porit essi una frasi chi cumandat apitzus de un’atra, in sa sintassi de sa lingua italiana custa dipendentzia si tzerriat “SUBORDINAZIONE”. Sentza de abarrai a isprecai medas fuedhus po circai de ispiegai s’imperò de custu cucetu, andaus a biri calencunu esempiu chi si agiaudat a cumprendi su chi bolu ispiegai:

DEU FATZU DIAICI CA POITA MI PRAXIT DIAICI ;

CAMMINU A LESTRU POITA CA TENGU PRESSI;

SEU ALLUENDI SU FOGU POITA CA TENGU FRIUS.

Comenti podeus cumprendi, se segunda frasi dipendit de sa prima: Poita deu fatzu diaici? Fatzu diaici poita mi praxit diaici,. Custas duas frasis sunt sunt unias de una congiuntzioni de causa: CA POITA POITA CA.

Custa calidadi de periudu, chi, comenti eus giai nau, in sa lingua Italiana si narat “SUBORDINATO”, dhu podeus agatai in diferentis formas e manera. Po dha sas cumprendi e, cunsederendi ca sa lingua sadra no manixat fuedhus po nomenai custas formas, sentza de andai a inventai fuedhus nous, imperaus is fuedhus de sa lingua italiana. Ecu su chi teneus:

SUBORDINATE TEMPORALI (sutumitias de tempus)

Sunt cussas frasis chi dipendint s’una de s’atra e chi ponint a cunfrontu dus faimentus in dus tempus:

  1. MENTRI TUI FUSTI FUEDHENDI, DEU FUI PAPENDI. In custu periudu, est ladinu ca is duas atzionis de is duas frasis si cumprint in su matessi tempus: “in su momentu in su cali tui fusti fuedhendi, deu fui papendi”.
  1. CANDU ISSA EST FURRIADA, SU FILLU FIT GIAI CROCAU. In custu periudu podeus osservai ca is duas atzionis sunt cumprias in tempus diferentis e ca sa prima atzioni benit pustis de sa segunda:su filli s’est crocau prima chi issa furriessit.
  1. EST ISTETIU PAGAU PRIMA DE ACABBAI SU TRABALLU. In custu periudu podeus osservai ca is duas atzionis sunt cumprias in tempus diferentis e ca sa segunda atzioni benit pustis de sa prima:prima de acabbai su traballu at pigau su dinai.
  1. PUSTIS TEMPUS CHI FIT COIADA AT TENTU UNU FILLU. In custu periudu podeus osservai ca is duas atzionis sunt cumprias in tempus diferentis meda e ca sa segunda atzioni benit pustis meda tempus de sa prima:at tentu unu fillu pustis meda tempus chi fit coiada.
  1. BASCIU CHI NO TORRAS NO SERRU S’ENNA. In custu periudu podeus osservai ca is duas atzionis sunt cumprias in tempus diferentis e ca, sa segunda atzioni no porit cumentzai basciu chi no acabat sa prima:deu serru s’enna feti candu tui furrias.

SUBORDINATE COMPARATIVE (chi faint unu cunfrontu)

Sunt in cussus periudus in is calis is frasis sunt unias a pari de congiuntzionis cali comenti, comenti a, che a, casi chi:

  1. ARRIBAINDI COMENTI PODEIS;
  2. ISSU TZERRIAT COMENTI A UNU PIPIU;
  3. ISSU FIT PAPENDI CASI CHI NO ESSI MAI BIU COS’E PAPAI;
  4. FUI ATIDHENDI CHE A UN’AREMIGU.

SUBORDINATE CAUSALI (sutumitias PO UNA CAUSA O PO UNA ARREXONI)

Sunt cussus periudus in is calis is frasis sunt unias de congiuntzionis causalis comenti a : capoita cagiai chi, sigumenti chi :

  1. PAPANT DE PRUS CA SUNT GUTURROSUS;
  2. SI DEPEUS ISPROBIGAI CA POITA EST TRIGADIU MEDA;
  3. GIAI CHI TUI NO SES ARRIBAU A S’ORA GIUSTA, DEU MI NDI SEU ANDAU;
  4. SIGUMENTI CHI TUI FUSTI DORMIU, DEU NO APU FATU STRAGATZU.

Sa lingua sarda, in custus periudus, invecis de imperai is congiuntzionis causalis, porit manixai su participiu o su gerundiu de su verbu. In custa manera, is frasis apenas bias, porint essiri formuladas in sa manera chi sighit:

  1. ESSENDI GUTURROSUS, PAPANT DE PRUS;
  2. ESSENDI TRIGADIU MEDA, SI DEPEUS ISPROBIGAI;
  3. NO ESSENDI TUI ARRIBAU A S’ORA GIUSTA. MI NDI SEU ANDAU;
  4. ESSENDI TUI DORMIU, NO APU FATU STRAGATZU.

O ancora:

  1. TIMENDI SU DOTORI M’EST PASSAU SU DOLORI;
  2. BIENDUDI’ ARRIBENDI APU APPRONTAU SA MESA;

SUBORDINATE FINALI (sutumitias PO ARRIBAI A UNU FINI)

Sunt cussus periudus aundi is frasis sunt acapiadas de is congiuntzionis “po chipoita cachi, comenti in is frasis chi sighint:

  1. TI MANDU A ISCOLA PO CHI TI PONGAS A ISTUDIAI;
  2. APU TZERRIAU POITA CA MI DEPIA FAI INTENDI DE TOTUS;
  3. CHI ESSI AGATAU UNU SCROXOXU TI COIAMU;
  4. MAMMAI M’AT NAU CHI MI PODIAT LASSAI UNA BOET’E SALI.

SUBORDINATE ECCETTUATIVE (Candu sa frasi sutumitia narat una cosa chi aiat a proibiri su faimentu de sa frasi principali)

Sunt cussus periudus chi imperant: “chentza defrancusceti (ca)” coment’e in:

  1. CHENTZA DE ISCIRI IS COSAS DEU MI CITU;
  2. FRANCU BENGAT LUEGUS, DEU MI NDI ANDU;
  3. SCETI ASCURTENDI BENI POTZU CUMPRENDI.

images

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...