Dopo l’indiscusso successo avuto la scorsa settimana con il racconto de “sa Femmina Acabadora”, proposto da Bruno Orrù, proseguiamo con la pubblicazione di una nuova storia divisa in parti, così da consentire al lettore di poterle analizzare e di cogliere meglio tutti quegli spunti che permetteranno, a chi vorrà, di documentarsi in maniera più approfondita.
Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui.
Buona lettura e serena domenica a tutti.
Is Ainas e is faimentus
Sa Femmina Acabbadora, po podi atendi a s’arti cosa sua, imperàt algunas ainas e sighiat faimentus pretzisus. Po cantu riguardat is ainas podeus essiri pagu prus o mancu pritzisus ca poita calencuna cosa est istetia agatada e ca poita sa genti fuedhat de custas cosas, ma po cantu si fuedhat de su faimentu, nci sunt prus dificultadis, ca poita, s’acabbadora, candu cumpriat s’arti cosa sua, fit sempri sola o, chi fessit de abarrai calencunu, fit aici lestra chi nemus si ndi sapiat de nudha. Il ainas chi massimamenti si connoscint sunt su ammentu o memorias, su jaledhu e su matzolu o matzoca. Calencunu, perou, narat puru ca sa femmina acabbadora allupessit su muribundu cun su coscinu o chi dhu pungessit a su costau cun d-una sula (de innoi sa manera de nai: ancu di bociant a sula ).
S’arti de sa femmina acabbadora fit cussa de lebiai is affinus de is muribundus e, in su matessi tempus, de lebiai sa famiglia de su pesu de assisti su maladiu. Arregordeus ca in cussus tempus, no nci furint is mescinas po lebiai is doloris. Pustis si creiat puru ca, candu una persona lompiat a tenni un’agonia longa e dolorosa, de siguru aiat fatu, in vida sua, calencuna mancanzia tropu manna e fit stetia cundennada in custa manera. Is pecaus mannus, furint cussus ligaus a is traballus in su satu, pecau mannu fit a furai terras spostendi is lacanas, furai is ainas, furai is loris, furai o segai unu jali.
Su Jualedhu
In sa cultura de sa terra cosa nostra si creiat ca, candu unu fit sugetu a un’angonia tropu longa e dolorosa, fit poita custu, in sa vida cosa sua, aiat cummitiu atzionis chi furint aici gravis chi, siguramenti meritànt custa pena. Custas atzionis furint totus ligadas a su mundu de is traballus de is messaius. Sa cosa prus gravi fit cussa de furai e de distrui unu jali, poita, antigamenti, su jali fit una cosa chi no si podiat tocai, coment’e is aralidus, is marras e totu is ainas chi serbiant po su traballu in su satu. Si naràt ca chini fulliada o abruxada su chi fit istetiu unu jali, in su momentu de sa morti aiat essi tentu un’angonia longa a aiat essi sunfriu meda. Su jualedhu imperau de sa femmina acabbadora, depiat essiri istetiu traballau aintru de una cresia, sa dì de su dominigu de is pramas o sa giobia o cenabara Santa candu si ligiat su Passiu.
Ecu poita su Jaledhu (unu jali prus piticu meda de su jali imperau pi si jù de bois) fit unu de is ainas prus imperadas de s’acabbadora po s’arti cosa sua e, su contu chi fatzu sighiri, si fait cumprendi comenti e poita custu jualedhu fit imperau.
Dolores Turchi, un’antropologa Olianesa chi at istudiau po tempus e tempus is costumus de sa Sardigna, in su libru cosa sua: “ho visto agire s’acabbadora”, riportat su contu chi dh’est istetiu contau de Tzia Paolina Concas de Gadoni, femmina de norant’annus. Su contu cosa sua fuedhat de cosas sutzedias a giru de is annus 1940 /1945, candu ancora nci fit sa guerra. Su contu, cun is fuedhus de tzia Paolina, est custu: “No moriat! Fit dis e dis chi no arrenesciat a morri….. tzerriàt… tzerrius de s’atru mundu….. ehhh boxis chi no si naru. Fit zia mia cussa, zia Titia Pilledda. Pustis est arribada issa, in prupa e ossus, s’acabbadora. Bistia cun d-unu scialli coment’e una mamm’e familia. Tzia Malleni dha tzerriànt, una femmina in edadi, femmina pratiga. Est brintada in s’aposent’e crocai e at fatu su chi depiat fai. Deu d’apu bia cun custus ogus mius! Feti intzandus zia Pilledda est morta. Candu est arribbada tzia Malleni, est morta luegus, pagus momentus sunt passaus, pagus. Pustis chi d’at postu cussu jualedhu est morta. Est morta e bò! Deu dh’apu bia, femus ingunis, seus andadas, duas nuras cosa sua sunt benias cun mei, femus tres….. cuatru …. e tzerriat sa muribunda, s’intendiat a s’atru cabudu de sa bidha. Nci fit su predi candu seus lompias e dhi aiat giai postu is ollus santus. Pustis, candu su predi si nd’est bandau, de is murus ndh’ant bogau totu, is santus…. totus tiraus… totu… totu totu. Is ollus santus dhi colànt in fronti, cussus puru ndh’ant bogau. Pustis is femminas de su parentau ant fatu brintai Tzia Malleni. Nosu no dh’eus bia candu nde dh’at bogau a foras, poita dhu portàt cuau asuta de su deventali cussu jualedhu…. fit pitichedhu, dus pramus…. oguali a su jali de is bois, de linna. Candu dh’at postu a sa muribunda, giustu giustu innoi, asut’e su pistidhu… cussa est morta in su momentu…. mota…. sentz’e tzerrius… mota! Candu esus biu custu, nos si seus isprioradas…”
Ligendi custu contu est ladinu ca, sa femmina acabbadora, essendi femmina de arti, e conoscendi issa, mellus de is atrus, comenti sa persona de s’omini fit fata, po issa no nci fit dificultadi peruna a poni su jaledhu asut’e su pistidhu de sa persona giai debili, in su puntu prus inditau e, cun d-unu corpu sicu truncai sa mol’e su tzugu apitzus de su jualedhu, spistidhendu su tzugu de su muribundu in sa linna tostada de su jali.
No porit fai meraviglia, intzandus , a pentzai (e oi puru bieus su chi est sutzedendi apitzus de i custu argumentu) chi fessit s’acabbadora a depi intervenni in cussus momentus in is calis su muribundu sunfriat is penas de s’inferru e in sa siguresa ca po issu non ci fit nudha de fai. Fit sa famiglia a circai s’aggiudu de i custa persona, no fit issa a si presentai de sei, fit issa, s’acabbadora, a poni una manu de piededi apitzus de sa suferentzia de unu poburu cundennau. Fit piedadi o fit malesa? Su populu naràt chi fessit piedadi, sa cresia no dha pentzàt diaici. Su para Bonaventura Licheri, in su 1.700, acumpangendi su missionariu Giuanni Battista Vasallo. De s’acabbadora fuedhat diaici: “Sa coga acabbadora, De Deus adultera, verdaderu dimoniu in terra, est sa matessi cosa de sa pesti mortali. Che su crobu sa festa, fait prima de s’interru, est filla de s’inferru e de sa malasorti”!
Tali Egidiangela Sechi, at bofiu poni sa basi de sa tesi de laurea cosa sua, apitzus de custu argumentu, istudiendi su faimentu chi si teniat in Sindia, sa bidha cosa su. Issa narat ca, in tra totu is personas chi aiat fuedhau, su giaguru de sa bidha, chi si tzerriàt Michelangelu Del Rio, dhi aiat fatu biru dus jualedhus chi teniat allogaus in domu sua e dhi aiat contau de su faimentu de su Jualedhu. Issu aiat contau: “ arregordu ca s’urtimu jualedhu fit istetiu fatu a un’omini chi conoscemu, femus a giru de is annus 1980, dhu aiant agatau in su satu, feriu, dhu aiant portau a bidha e billau po otu notis, in angonia, finas a candu calencunu no aiat nau… chi custu no bolit morri, bolit nai ca at furau calencunu jali, po custu motivu, biendi ca no intendiat de morri e cunseberendi cantu fit sunfrendi, aiant tzerriau a Tzia Lichedha (nomini postu aici), s’acabbadora, sa cali dhi aiat passau su jualedhu apitzus de totu sa persona, pustis, postu su jualedhu asuta de su pistidhu…. su cassadori fit mortu”.
Contat ancora su giaguru a Egidiangela: “ una corantina de annus faidi fit arribau de Tatari, un’omini che teniat unu carru e una domixedha in Sindia, fit un’omini chi stiat beni de dinai ma no de saludi, poita fit arribau a Sindia chi fit giai muribundu, pustis de ses dis de angonia, si fit sprata in sa bidha sa boxi ca cust’omini fit mortu e aiant sonau is angonias. Is feminas dh’aiant parau, ma, pustis de unu pagu is piciochedhus chi andànt a biri su motu, si ndi furint sapìus ca arrespirada ancora. Aici is femminas ci dhu ainat torrau a s’apposentu e, issu, aiat torraua a pigai a sunfriri. Intzandus aiant tzerriau una femmina, connota in bidha poita tiràt casciali, faiat sa levadora e…. faiat atra cosa puru. Pustis mancu mes’ora, passau su jualedhu asut’e su pistidhu de su Tataresu…. Is campanas de Sindia aiant sonau s’angonia.
Michelangelu, ca in sa chistioni pariat ferrau, aiat contau su faimentu: a su maladiu beniat passau, sei sei, su jualedhu apitzus de is cambas, e de is piturras e in su matessi tempus si narànt is fuedhus che feti s’acabbadora connosciat, po allebiai s’affinu de su muribundu, pustis su jualedhu beniat postu asuta de su pistidhu e, in cussu momentu, luegus luegus, su muribundu acabàt s’angonia cosa sua…
Ligendi custus contus est ancora prus ladinu, ca, su Jualedhu, beniat imperau po truncai sa mol’e su tzugu de su muribundu, fendidhu morri in su momentu.

Cando bennia est’ora, benit s’accabadora” LOCATION Baunei – Golgo Autore: GILLONE Fabiana