Questa domenica Bruno Orrù ci accompagnerà in un viaggio in lingua sardo- campidanese che intende percorrere una delle più ataviche tradizioni popolari sarde, e non solo: il malocchio e i suoi rimedi. La superstizione di quel potere occulto che attraverso lo sguardo produrrebbe la malasorte, su quelle persone o cose tanto invidiate e detestate.
Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica in lingua sardo-campidanese “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui.
Buona lettura e serena domenica a tutti.
Cun custa cida, bolemu provai a brintai cun bos aterus, in cussu chi est su mundu de sa religiosidadi de sa Sardigna, chi, comenti eus a biri, est unu mundu aundi su chi est de Deus, medas bortas est acapiau a istrintu e ammesturau a su chi furint is faimentus de una cultura meda prus antiga. Eus a imperai fuedhus comenti “pregadorias” e “Brebus” chi sunt diversus de “preghiera” e fuedhus comenti “Meigheri” /”Meighera” (chi benit de meighina – mescina) o “pratigu”/”pratiga” (chi bolit nai ca unu est aintru a is artis de fai mescinas)
S’Ogu Malu
Cussu chi in sa lingua italiana tzerriaus “Malocchio”, in sa lingua cosa nostra si tzerriat Ogu malu. S’ogu porit essi ghetau cun fenga e malitzia e, in custa manera est Ogu malu, s’ogu si porit apogiai portendi dannu e, in custa manera si narat a Ponni ogu, o, ancora, porit essi ogu chi pigat e, in custa manera est a Pigai ogu. Dognia cosa chi tenit vida porit essi pigada de ogu, aici comenti porit essi pigada de ogu, po fin’e sa cos’e papai.
S’ogu malu benit atacau de sa castiada, po mori de sa cali, podeus trasmiti is fortzas chi teneus in intru de nosus. In sa normalidadi s’ogu porit essi getau de calisisiat persona, siat mascu o femmina, bastit, perou, chi “siat intrau in sanguni” (no prima de is 16 annus) e, dis prima de oi, fit cretiu ca is peus personas chi poriant ghetai ogu furint: is predis, is istrupiaus e cusssus chi biiant a un’ogu feti. Pustis nci furint cussas personas chi benint inditadas comenti de “Oghiadoris” poita fit connotu de totus ca custas personas furint bonas a ghetai ogu con meda facilidadi e ca s’ogu de issus getau, pigada in manera segura e forti. Si naràt ca s’oghiadori si conosciat de is atras personas ca poita portàt “s’ogu de crabitu” o, berus siat, poita portàt sa pipia de s’ogu prus manna de sa normalidadi. Si pentzàt puru ca su di essi Oghiadoris, passàt de generatzioni cun su sanguni. Po custu motivu si creiat ca su ghetai ogu, fit una cosa chi si portàt in su sanguni e no fit curpa de sa volontadi de sa persona. Su sentimentu chi fai partiri sa ghetadura de s’ogu est su disigiu de una cosa, s’ammiratzioni po una cosa o s’imbidia. Su solu fatu de disigiai, de ammirai o de imbidiai calencuna cosa chi apartenit a atrus, porit fai partiri sa ghetadura de s’ogu, siat chi su disigiu bengat nau a craru, siat chi custu bengat aguantau aintrus de sa persona chi ghetat s’ogu. In custa manera, feti pentzai o nai, ca unu pipiu est tropu bellu, ca unu cani est tropu bonu o ca unu frori est crescendi beni, porit causai maladia a su pipiu, a sa bestia o a su frori e, in algunus casus, porit portai a sa morti puru. Po mori de custu, una coja, unu traballu o una amighentzia, porint essiri cumpromitius candu sunt causa de imbidia po atras personas.
Medas bortas, in sa normalidadi de sa vida de dogniu, sa persona chi fait unu apretziamentu a pitzus de sa persona cun sa cali est fuedhendi (o de sa cosa de sa cali est fuedhendi) dha tocàt narendi “Po no ti ghetai ogu” opuru “Chi Deus ti cunservidi”.
Candu si pentzàt chi sa persona chi fit fuedhendi cun nosus, o chi si castiàt, si podessit ghetai ogu, si depiat: spudai in terra, opuru si tocai sa natura, opuru tocai unu ferru o unu corru,o, ancora, bogai drebessi po tres bortas sa punta de sa lingua,o, po urtimu, fai is ficas a fura contras sa persona chi si pentzat chi potzat ghetai ogu (totu custu dh’agataus in d-unu scritu de su 1700 de su cali no si connoscit s’autori). Medas bortas, po abarrai trncuillus in calisisiat momentu, si costumàt a portai unu cambixedhu bidri (olia, modhitzi, pedrusemini…..) asuta de is bistiris e atacau a sa pedhi. Po proteggi su bestiamini de sa ghetadura de s’ogu, si costumàt a ponni, in sa stadha, una folla de figumorisca. Sa figumorisca beniat imperada po salvai is campus puru.
Sa mescina po sanai de sa pigadura de ogu, est un’amesturu de mescina e de brusceria, ma, chi si tenit sa fortuna de connosci sa persona chi at ghetau s’ogu, po ndi sanai abastat a dhi pregontai de tocai sa persona o sa cosa chi est istetia pigada de ogu, opuru, de donai una cosa chi dhi apartenit de fai tocai a sa persona pigada de ogu. Ma chi sa persona no si conoscit, e giai sempiri est aici,tocat a bandai de una persona pratiga po fai sa mescina. Po fai sa mescina, mancai in manera e numuru diferenti, si imperant sempiri preghieras cristianas (Creu, Avi Maria, Babbu nostru…..), impari a sinnus ligaus a faimentus paganus, cali acua, sali, trigu, olu, orgiu, arrosu, corru de muvroni o pedrixedhas, pustis nci sunt is brebus.
In sadru antigu “BREBU” fit su nomini de su chi oi tzerriaus “fuedhu – verbu”. In dì de oi BREBU si imperat feti a su plurali, IS BREBUS” (o brebos in Logudoresu) e cun custu fuedhu inditaus totu cussas formas de pregadorias chi si faint po tenni fortuna, po stesiai is lampus, po agatai cosas perdias, po stesiai is dimonius , po fai mali a unu nemigu, po sanai de maladia e aici a innantis.
Candu fuedhaus de custa chistioni cun is becius, massimamenti cun i cussus chi conoscint is mescinas antigas, totus tirant agoa, nànt e no nànt, scìnti e no iscìnt, e, candu fuèdhant, fuèdhant a boxi bascia comenti chi fessit pecau su ndi fuedhai. Su prus de is bortas arrespundint ca sa cosa no si depit isciri ca poita, desinuncas, sa mescina no picigat.
Opuru nànt ca, chi boleus chi sa mescina picighit, massimamenti sa mexina po is porrus, tocat a nde dha piscai a iscusiu de su “meigheri” o “pratigu” o “cogu” o “bruxu”, o, berus siat, tocat a nde dha furai.
Is brebus sunt, prus che atru, formas de pregadorias, nascius cun meda probabilidadi, in su “Mediu Evu”, e passadas de buca in buca finas a is dis de oi. Po fai in mavera chi is brebus picighessint, depiant essi naus a boxi bascia de su “pratigu”, chi, de pati sua, nde dhus aiat furaus a unu atru pratigu prus beciu de issu. Su maladiu perou, depit crei serntza de duda peruna in su chi su pratigu (o pratiga) est fendu, e chi no nc’est sa possibilidadi de custa fidi (candu si tratat de unu pipiu o de una bestia) su babbu o su meri, depint crei in su chi s’est fendi senza duda peruna.
Su pratigu no pregòntat mai dinai o paga po su chi fait, ma medas bortas dhi sis dònant calencunu arregalu chi pìgant. Prima de fai sa mescina de s’ogu, po biri chi su maladiu est verdaderu pigau de ogu, su pratigu getat trigu o sali grussu ( atras cosas de is chi eus nau) in d-una tassa de acua e, aici, cumprendit chi su maladiu est diaderu pigau de ogu. Pustis cumintzat a nai is brebus chi, giai sempiri acabant fendu sa gruxi o ponendi is manus in conca de su maladiu.
Comenti eus nau, is brebus passànt de buca in buca e medas bortas, su pratigu o sa pratiga, fuedhat a bosci aici bascia chi no si cumprendit nemmancu su chi narant e in tali manera est meda probabili che passendi de buca in buca, is brebus siant istetius cambiaus o isballiaus. Custu poita, tali bortas, is brebus teniant calencunu fuedhu in Latinu o in Grecu, aici, chi beniat cumprendiu mali, in sa fura, su brebu andàt a innantis isballiau. Ma su sballiu no fiat fadhiri is brebus, poita, po chi custus siant bonus, fit necessaria sa fidi in su chi si fit fendi.
Is personas chi massimamenti beniant e benint pigaus de ogu sunt is pipius. Custus, chi sunt pigaus de ogu si dismajant, acusant doloris de conca, avvomitant e, algunas personas atestant ca s’ogu pigau porit portai a sa morti de su pipiu. Su studiosu M.L. Wagner, naràt ca sa persona picigada de sa pigadura de ogu, si podiat conosci ca poita in is ogus cosa sua si dhoi biiat una luxixedha chi fit su sprigu de su chi aiat ghetau s’ogu.
A dognia manera, sa mescina prus connota po sanai de sa pigadura de ogu est sa “Mescina de s’ogu”, chi benit tzerriada, in algunas partis, “acua licornia”, “Acua Medallia” o “s’Acu’e s’ogu” .
Unu faimentu po fai sa mescina de s’ogu est su chi sighit:
Si ponit acua in d-una tassa e, aintru de s’acua si nci ghetant tres granus de trigu e tres arroghedhus de sali a pedra (algunas imperant cincu granus de trigu e de sali). Fatu custu “sa Pratiga” (o su pratigu) pregontat su nomini de sa persona chi est istetia pigada de ogu, pustis cumintzat a nai su Creu eis brebus chi imperat in sa normalidadi. Chi sa persona est verdaderu pigada de ogu, su trigu “si ndi pesat”, fi formant billuchedhas apitzus de issu e si ponit a girai. Chi sa pigadura est forti meda, is billuchedhas “Tzacant”.
Un’atru faimentu est custu:
Si prenit sempiri sa tassa de acua e si faint tres muntonedhus de trigu e de sali a pedra, sa “pratiga” o “coga” o “meighera”, fai po tres bortas su sinnu de sa gruxi a is tres muntonedhus de trigu e sali, pustis narat su Creu e is brebus “Susanna at fatu a Anna – Anna at fatu a Maria – Maria at fatu a Gesus – s’ogu pigau no nci siat prus. Fatu custu si ghetant is sa tassa, prima su trigu de is muntonedhus, fendu su sinnu de sa gruxi, pustis, sempiri fendu su sinnu de sa gruxi, si ghetat sa sali a pedra. Chi su maladiu est pigau de ogu, su trigu si ndi pesat e apitzus de issu si formant is bilucas. De su logu auindi si formant is billucas si cumprendit chi s’ogu est pigau a conca, a su petus o a su stogumu e, de su numuru de granus de trigu chi formant billucas, si cumprendit cantu personas ant ghetau s’ogu e, ancora, de comenti si ponint is granus, su meigheri cumprendit chi s’oghiadori est mascu o femmina, o, po mellus nai, chi su granu abarrat de longu, s’ogu est istetiu pigau de una femmina, chi su granu si ponit a punta conca a susu, su chi at ghetau s’ogu est mascu. Cun s’acua de sa mescina si infundint is giuntus de su maladiu fendi su Sinnu de sa gruxi.
Chi si conclui sa mescina e is billuchedhas nci sunt ancora si depit torrai a repiti totu de bellu e noi, finas a tres bortas, chi, pustis de sa terzaborta s’ogu est ancora pigai, sa mescina si torrat a fai s’incras e si depit pregontai s’agiudu de atrus dus pratigus o Meigheris (mascu o femmina est su matessi). Si narat puru ca, candu unu est pigau de ogu, po dhi fai sa mexina no tocat a satai su giobia.

“Sa mexina s’ogu” -Immagine web