Continuiamo con la seconda parte dell’articolo curato in lingua sardo-campidanese da Bruno Orrù: “S’ogu Malu”. Questo antico rituale esoterico è ancora diffuso e utilizzato anche in Sardegna, come strumento su cui fare affidamento per ottenere la “cura” desiderata.
Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica in lingua sardo-campidanese “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui.
Buona lettura e serena domenica a tutti.

“Sa mexina s’ogu” – Immagine web
Su scritori Nicolinu Cuciari, in su libru cosa sua “Magia e superstizioni tra i pastori della Bassa Gallura”, descriit custu faimentu:
Prima si fait su sinnu de sa Gruxi, pustis si pigat una cicara, o unu pratu, prena de acua, si fait su sinnu de sa gruxi, a manu dereta, a sa cicara (o pratu), pustis s’apogiat sa circara in su corpus de sa persona maladia. A custu puntu si cumintzant a resai “Li Parauli” (is brebus) e, in su matessi tempus si lassant arrui in s’acua tres perdas de sali e tres istidhius de ollu, sempiri a manu dereta si torrat a fai sa gruxi. Chi is tres istidhius de ollu abarrant pitichedhus e no si spatinant, bolit nai ca su maladiu no est pigau de ogu, chi s’ollu si spatinat (sfatu) o si unit a pari, bolit nai ca su maladiu est pigau de ogu e si resant custus brebus: Ghiésù Cristu Natzarè – Cantu bellu mi parè -Cantu bedhu mi paristi – candu a lu mundu inisti – cu una candela lucendi – e un agnulu in paradisu – Santu Silvestru medicu lestru – Santu Damianu medicu sanu – Santu Pantalleu – è ca midhuresi a Deu – cussì midhoria – Ca pongu li mani eu.
Precisat Nicolinu Cuciari ca chi calencunu meigheri resat “Li Parauli” a una persona po una scantus dis de sighiu, non porit fai mescina a atra genti basciu chi no acabat cussa e chi, pusti de tres bortas, s’ogu est ancora pigau, tocat a “cambià manu” o, berus siat, a circai atru meigheri. O, chi no si bolit cambiai meigheri, custu pori torrai a fai sa mescina s’incras finas a candu su maladiu no sanat. Chi s’ogu pigau no sanat si pigant tres braxas de su fogu, a dognia braxa si donat su nomini de una de is personas chi si suspetat potzat ai ghetaau s’ugu, si fai su sinnu de sa gruxi a manu dereta e si ghetant is braxas aintru de sa cicara de sa mescina resendi po tres bortas custu brebu: “Santu Damianu Medicu sanu – Santu Silvestru medicu lestru – Santu Pantaleu – at miticatu a Deu – Cussì midhoria- capongu li mani eu” . In su tempus hi si resant custus brebus, sa braxa chi portat su nomini de sa persona chi at ghetau s’ogu nci affundat e su maladiu sanat. Chi custu no sutzedit e s’ogu abarrat pigau, tocat a resai “Li parauli di Santu Maltinu” (Santu Martinu de paraulas bonas) e s’ogu pigau sparessit de seguru. Po resai is paraulas de Santu Martinu no est necessaria sa presentzia de su maladiu, bastat lassai a su meigheru unu patzitu de pilus de su maladiu o una flanella o mudanda. Arresadas is paraulas, a su maladiu si torrat su matzitu de pilus chi depit essi allogau po tres oras e, pustis, abruxau o chi s’est lassau una flanella, custa depit essi portada a pitzus po assumancu una noti intera. Chi su meigheri isbagliat narendi is paraulas de Santu Martinu o po isbagli nci passat a su Rechiem’eterna (requiem aeternam) bolit nai ca sa mexina est istetia fata a tempus passau e ca su maladiu si depit morri.
Atrus istudiosus de traditzionis de sa Sardignia, Comenti Luisu Cecchini e Francu Fresi, scriint de algunus faimentus po sa mexina de s’ogu, aundi su meigheri depit ponni is manus apitzus de sa persona maladia:
Sa mexina cumentzat fendu sa gruxi e pogendi unu paratu de acua apitzus de sa conca de sa persona pigada de ogu, opuru su pratu si porit pogiai apitzus de unu matzitedhu de pilus de sa persona pigada de ogu. Po tres bortas de sighiu si ghetat in s’acua de su pratu una pedrixedha de sali e si nant custus brebus: Deu ti pongu is manus in onori e gloria de Deus – in onori de is animas de purgadoriu – po ti fai beni est chi ti pongu is manus deu. Fatu custu si infundit po tres bortas su didu mannu de sa manu dereta in s’ollu e si lassant arrui tres istidhius de ollu in s’acua de su pratu narendi: Gesus Cristu Natzarenu – cantu mi paris bellu – cantu pariast bellu – candu a su mundu ses beniu – cun d-una candela luxenti – cun d-unu angelu de paradisu – Santu Silvestru medicu lestru – Santu Domianu meducu sanu – Santu Pantaleu cun s’agiudu de Deu – est po ti fai beni chi ti pongu is manus deu. Fatu custu s’abetat unu pagu pustis si nant tres Avi Marias po is animas de prugadoriu e ses requiem aeternam e si fait po ses bortas su sinnu de sa gruxi a manu dereta e tochendi, in dognia gruxi fata, cuatru partis de s’oru de su pratu. Fatu custu si castiant is tres istidhius de ollu, chi si sunt unius a pari, bolit nai ca sa mexin’e s’ogu est andada beni. Chi is istidhius de ollu sunt abarraus separaus bolit nai ca s’ogu est ancora pigau e ca tocat a ripiti sa mexina. Po sighiri sa mexina si pigat un’arrogu de paperi, si atrotoxat pustis s’alluit e, aici allutu, benit postu in s’acua de su pratu e si torrat a cumentzai sa mexina de bell’e nou.
Est cretiu puru ca sa mexina de s’ogu si potzat fai puru sentza chi su maladiu siat presenti, ma, po dhu pori fai socat a portai a sa meighera calencuna cosa chi apartengat a sa persona pigada de ogu e is brebus, depint essi fatus castiendi concas a su logu aundi si agatat su maladiu.
Antigamenti, po fai sa mexina de s’ogu, beniat imperada acua nita (benedita) e, is meigheris costumanta a bandai a cresia po pigai cust’acua. Ma, cun s’andai de su tempu, is predis aiant cumintzau a no ponni prus acua nita in is lacus de cresia o, a ndi ponni aici pagu, chi no faiat a ndi pigai, chi seie sei s’est cumintzada a imperai s’acua de funtana o de grifoni. Su chi fait binci sa pigadura de ogu est feti sa fidi chi si tenit in sa mexina e in sa (o su) meighera.
Infinis, chini est pratigu o preatiga de sa mescina de s’ogu depi sighiri custas regulas:
- No porit imparai sa mescina a una persona prus mannu de issa (o issu);
- no porit iscoviai is brebus e tutu su faimentu de sa mexina;
- Si porit imparai siat de unu de sa famiglia siat de unu strangiu;
- Su passai sa mexina a una persona prus pitica chi depit imparai, si porit fai feti in sa noti de Pasca de Nadali;
- Una borta chi sa mexina est istetia passada a atras tres personas, sa chi dh’at passada no porit prus fai sa mexina;
- Sa mexina si depit fai prima de iscurigai;
- Una pratiga porit imparai sa mexina a no prus de tres personas.
Ecu algunus atrus brebus chi si resant po fai sa mexina de s’ogu pigau:
- Santa Luxia de Milis – Santa Luxia de Arrabi – Santa Luxia de Aristanis – Circant a Sant’antiogu – Po sanai custa ferid’e ogu. – Santa Luxia de Arrabi – Santa Luxia de Aristanis – Santa Luxia de Castedhu – Santu Marcu e Sant’Antiogu – Custu mali bogaindedhu – cun sa mexin’e s’ogu. – Santu Nigola, Santu Sisineri – Deus t’apat a torrai fortza e poderi.
- Santa Lughia – De oju majia – Santu Domianu torramilu sanu – Custa no est sa manu mia – est sa manu de Maria – no est sa manu mia pius – Est sa manu de Gesus – Santa Lughia liberanos de oju e de majia (si narat po tres bortas).
- (brebus de Santu Sparau)Deus e Sant’Antiogu – e Deus ti torrit s’ogu – A Santu Patriarca ti torrit sa sacra,- E Santu Giuanni Batista – E Santu Liberau s’ogu ti siat torrau.
- (Brebus de Bidhamar)Santa Trisanna fiat sa mamma de Santa Susanna – Santa Susanna fiat sa mamma de Sant’Anna – Sant’Anna fiat sa mamma de Maria – Cust’ogu pigau sparessiu siat – Santa Trisanna fiat sa mamma de Santa Susanna – Santa Susanna fiat sa mamma de Sant’Anna – Sant’Anna fiat sa mamma de Maria – Maria fit sa mamma de Gesus – Cust’ogu pigau no si biat prus – Santa Trisanna fiat sa mamma de Santa Susanna – Santa Susanna fiat sa mamma de Sant’Anna – Sant’Anna fiat sa mamma de Maria – Maria fit sa mamma de Gesus – dh’at fatu po sa potentzia de su Babbu e po opera de su Spiridu Santu – Cust’ogu pigau si ndi bandit incantus po is satus e po is montis e nisciuna anima batiada Dh’incontrit e de dognia anima batiada siat sparessiu – Gesu Cristu est mortu e resiscitau – su sanguni ti torrit su chi ti nde dh’at pigau – Ges Cristu est mortu in sa letiera – Su sanguni ti torrit a sa vena vera – Gesu Cristu est mortu in sa gruxi – Su sanguni ti torrit a sa luxi. – Cristus vincit, Cristus regnat – de dognia mali ti difendat.
(brebus de Serramanna) Gesù Cristu at nau una cosa – Chi ti pongiu una manu in fronti – una manu in conca e in fronti – chi no timast custa noti – ca andaus de Santu Giuanni – E dhu narada Deu – ca su mellus seu deu – su mellus batiau – A s’ogu sa luxi tottit – custa mescina dh’apu fata po (si narat su nomini de chini est pigau de ogu).
- (custus brebus, chi benint de Vallermosa, furint isteris resaus de tali Brabara Lochi in su 1725, ainantis a su cumissariu de su Santu Uficiu chi fit indaghendi po contu de sa cresia po ndi bogai is bruxerias de sa cultura de su populu)Maria Maddaleni girada e su fillu laudada – e a su fillu laudendi e a Cristus nominendi e a Cristus laudada – Adoramus te Cristhu – ogu malu t’at bistu – ogu malu no bàllada ne tengiada – Gesus Cristu ti mantengiada.
Po cantu esu nau finas a immoi, est ladinu chi, in dognia bidha de sa Sardigna, dhoi fudi assumancu unu meigheri o una meighera, pratigu de sa mescina de s’ogu. Totus sciiant de sa presentzia cosa sua, ma nemus ndi fuedhat poita su fai is “mescinas antigas” no fudi amitiu de sa cresia, chi bullàt custas mescinas coment’e “Farra de su Dimoniu”. Ma s’avversidadi de sa cresia no arrennesciada a fai in manera chi sa genti, po s’ocorrentzia, agatat prus giustu a si ponni in is manus de su meigheri si no de andai a cresia a iscodronai pregadorias.
Comenti eus giai nau, calisisiat persona, in calisisiat momentu de sa vida cosa sua,podiat essiri culpiu de sa ghetadura de s’ogu. Custu poita, povin’e una craritzia poriat essi su tramiti de sa ghetadura de s’ogu. Custa idea fit aici arrexinada in sa cultura de sa Sardigna chi is feminas, candu teniant pipiedhus modhis, dhu sus fiant tocai de totus, cun sa scusa mancai de dhu sus fai pigai in bratzus, giustu po fai in manera chi is craritzias e is apretziamentus no mudessint in ghetadura de ogu.
Chi una mamma, a parrimentu cosa sua, creiat chi calencuna persona presenti podessit ghetai s’ogu a sa criadura cosa sua, comenti custa persona no fit castiendi, sa mamma, a iscusiu, spudàt in terra po tres bortas e s’ogu no pigaàt.
Ma po portai sempiri avatu unu strumentu po essi preservaus de sa pigadura de ogu, fit necessariu portai unu scapollariu. Is iscapollarius atru no sunt che una sachitedha de arroba, chi si portàt apicada a su tzugu, cosia de unu totu, aintru de sa cali dhoi furint cosas de beneditas e bruxerias. Custus scapollarius, po pori proteggi, depiant essi fatus de cogas o bruxas e beneditus de is matessis personas cun is brebus chi issus connosciant e chi beniant naus a iscusiu. Candu sa coga acabat su scapolariu, no pigàt mai dinai, naràt feti “Ti serbat po saludi” e sa chi arriciat su scapolari arrespundiat “Deus ti dhu paghidi”. Chi no si osservàt custu faimentu, su scapolariu no serbiat a nudha.
Custus chi sighint sunt algunus brebus chi si imperànt po benedixi is iscapolarius:
Deus e sa Virgini Maria – Siant ainanti a sa manu mia – Santu Arrocu e Santu Srebestianu – Funti fradis carralis – medigadoris de totu is malis – E Santu Antiogu dotori – ndi pighit dognia dolu e dognia dolori – e sa Santissima Trinidadi – de ogu ghetau siat salvidadi.
O predi o sagrestanu – s’ogu abarrit fora de manu – In nomini de sa Madonna – in nomini de Sant’Anna – In nomini de Santu Jacu – O predi o sagrestanu – s’ogu abarrit fora de manu.
Una de is arrecumanditzias prus mannas e importantis fit cussa de no satai su giobia, custu poita candu unu fit pigau de ogu prima de su giobia, aintru de su giobia tocat a dhi fai sa mescina de s’ogu, poita, chi si satat custa dì, su maladiu podiat morri puru cun su coru crepau, massimamenti chi s’ogu fit pigau a una bestia.
In d-unu scritu de una femmina de Santu Sparau, Tzia Gilla Tolu, crassi 1906 e morta a s’edadi de 80 annus, agataus iscritu is brebus chi issa imperàt po fai sa mescina de s’ogu e chi depiat essi arripitia in dognia borta chi in s’acua si poniat su trigu e sa sali, e, chi contaus ca tres bortas si poniat su trigu e tres bortas sa sali, custus brebus beniant resaus ses bortas. Is brebus sunt: Deusu e Santu Antiogu – e deusu ti torrit s’ogu – e Santu Patriacu ti torrit sacra – e Sant’Anni Batista e Santu Liberau – s’ogu ti siat torrau.
Est ladinu ca custa mescina, e atras mescinas puru, tenit a fundamentu su chi est su chi si imperàt dognia di po bivi una vida pobora comenti poriat essi sa vida de chini traballàt sa terra o su bestiamini. Su trigu, sa salli e s’acua, po mori de s’interventu de su Celu, si mudant in mescinas chi portant saludi. Sa presentzia de sa divinidadi est ladina e si porit casi tocai cun sa manu, totu badhat a giru de sa Trinidadi, tres is muntonedhus chi si faint, tres granus de sali, tres granus de trigu, tres istidhius de ollu, tres bortas si fait sa gruxi, tres bortas si fait sa mescina candu ocurrit e tres depint’essi is meigheras candu sa pigadura est tropu forti.
Chini est interessau a ndi connosci de prus:
Magia e superstizioni tra i pastori della Bassa Gallura – Nicolino Cucciari, 1985 Ed. Chiarella
Streghe, esorcisti e cercatori di tesori – Salvatore Loi- ed. AM&D
Medicina popolare in Sardegna – Nando Cossu – Ed. Delfino