Questa settimana Bruno Orrù ci racconta in lingua sardo-campidanese alcuni di quei rimedi curativi popolari che in un tempo non troppo lontano erano considerati una vera e propria “scienza”.
Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica in lingua sardo-campidanese “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui.
(Luca Olla)

Foto Web
S’assichidu
S’assichidu, comenti totus cumprendeus, porit lassai sa persona in d-una cundetzioni de timoria e de assustru, chi privat de dromiri e chi fait in manera chi sa persona s’intendat mali, chi dhi privit s’apetitu e aici ainnantis. Un’assichidu leggiu lassat sa persona sgannia, comenti chi nde dhi pighit sa fortza de bivi.
Is antigus pentzànt chi s’assichidu fessit coment’e un’umbra chi brintàt aintrus de sa persona chi si ndi fit assicada e faiat in manera de da indebilitai e de dha fai stai mali. Po custu motivu, coment’e po s’ogu pigai, po s’assichidu puru nci furint mescinas fatas de artis, de bruscerias, brebus e preghieras. Is mescinas chi massimamenti beniant imperadas po sanai una persona possidia de s’umbra de s’assichidu furint IS AFFUMENTUS e S’IMBRUSCINADURA.
IS AFFUMENTUS: Candu una persona chi aiat tentu un’assichidu malu e staiat mali, si tzerriat sa meighera o su meigheri, po fai is affumentus. Po fai manera chi is affumentus fessint de profetu, si imperànt : incensu, prama benedita su dominigh’e prama, froris beneditus (massimamenti is chi si donànt sa di de Santa Rita), cera pigada in su Santu Sepulcru sa Giobia Santa, o de sa candela de sa candelora o de candela benedita in is batiaris, lau, spicu. Po fai prus fumu si poriat imperai un’arroghedhu de bistiri de su maladiu o unu matzitedhu de is pilus cosa sua o sa mamm’e caffei.
Su meigheri o sa meighera, candu beniat tzerriau, abarrat solu in d-unu aposentu cun su maladiu, cun issus no nci poriat essi atra genti ca poita si creiat ca s’umbra de s’assichidu, candu ndi bessiat de su corpus de su maladiu, no podendi brintai in su meigheri, brintàt in su corpus de sa prima persona chi agatat. Antzis, medas bortas, in s’aposentu faiant brintai unu cani, aici s’umbra, bessia de su maladiu, brintàt in su cani e no portàt dannu a is cristianus. Su maladiu beniat fatu setzi in d-una cadira e su meigheri dhi faiat tres bortas sa gruxi in conca resàt su Creu. Pustis poniat una teula in is cambas de su maladiu e aintr’e sa teula poniat un’arrogu de prama, is froris, sa cera, s’incensu e tutu su chi serbiat e appuntàt fogu. Comenti su fumu cumintzàt a bessiri, su meigheri faiat su sinnu de sa grusci in conca de su maladiu e resàt is brebus: Sant’Anna cun Santu Giuachinu / torrai cust’umbra in bonu camminu/ e cun Santu Brai si fetzant donu / de torrai s’umbra in camminu bonu / po chi sa persona no tengat guai / cust’umbr’e assichidu stesiai / Santu Franciscu e Santu Amau / in custu momentu mi siant acostau,/ Santa luxia e Santu Larentu/ mi siant acostau in custu momentu / su corpus cun s’anima siat sanau / aici comenti dh’eus affumentau. Sa gruxi e is brebus s’arrepetiant po tres bortas pustis si naràt unu Pater, Avi e Gloria.
Sa mescina depiat essi ripitia po tre dis de sighiu e su maladiu, una borta sanau de s’assichidu podiat issu puru fai sa mescina po calencun’atru pigau de assichidu.
S’imbruscinadura
In meigheris chi pratigànt sa mescina de s’imbruscinadura creiant ca sa fortza de sa mescina fessit in sa terra, po custu motivu sa mescina depiat essiri fata in terra o cun sa terra. Sa mescina de s’imbruscinadura poriat essiri fata in su logu aundi su maladiu aiat arregotu s’assichidu, opuru pighendi unu pagu de terra de aundi su maladiu aiat arregotu s’assichidu po dha spatinai in terra in d-unu aposentu in domu de su maladiu. Opuru ancora in campusantu. Custus puru creiant ca s’umbra de s’assichidu, una borta essia de su maladiu, intressidi in sa prima cosa bia (a parti su meigheri) chi agatàt, po custu motivu, s’imbruscinadura puru si faiat sentza chi peruna persona fessit presenti.
In tot’e is tres maneras chi eus nau, su maladiu e su meigheri, si depiant atobiai, issus dus feti, a su spanigadroxu, in su logu stabiliu. Su maladiu beniat imbodhicau in d-una burra, beniat fatu crocai in terra e, pustis, beniat fatu arrumbulai in terra in tres diferentis diretzionis in manera chi arrumbulendi e trisinendi fatzessit sa figura de sa gruxi. Custa mescina puru si faiat po tres bortas e po tres dis de sighiu. Chi sa mescina beniat fata in campusantu, su maladiu beniat fatu crocai, po tres bortas de sighiu, in tres diferentis tumbas de personas bocias o mortas po disgratzia e, in dognia tumba si depiat arrumbulai e trisinai fendi su signu de sa gruxi.
Coment’e po is atras mescinas, custa puru fudi acumpangiada de brebus e preghieras e su faimentu de sa mescina faiat aici:
Su maladiu beniat acumpangiau a nca fit su meigheri, in su logu istabiliu e beniat lassau solu cun issu. Depiat essi su spanigadroxu, prima de obresci. Su meigheri faiat po tres bortas su sinnu de sa grusci in conca de su maladiu e resàt su Creu, pustis imbodhicàt su maladiu in d-una burra resendi is brebus Deu ti pongu sa manu in fronti / Deus ti ndi campit de mala morti / Deu ti pongu sa manu in petus / Deus ti ndi campit de malus pentzamentus / Deu ti pongu sa manu in buca / Deus ti ndi campit de mala cura / Deus Babbu, Deus Fillu Deus Ispiritu Santu. Pustis su meigheri faiat crocai su maladiu in terra e dhu faiat arrumbulai de longu fendi una linea dereta de algunus metrus, pustis dhu torràt agoa de unu tretu prus pagu de sa metadi e dhu faiat arrumbulai a manu manca de sa primu linea, pustis torrendi ancora agoa, dhu faia arrumbulai a manu dereta de sa primu linea, fendi, in custa manera, su sinnu de sa gruxi. Custu beniat fatu po tres bortas e in s’interis, su meigheri arresàt: Santu Giuanni cun Santu Mateu / e cun sa Santissima Trinidadi / De custu spiridu malu e feu / no ndi tengaus peruna piedadi / Spiridu Santu, Spiridu Divinu / Custu Cristianu tengat bonu camminu / Cun custa terra de custu pranu / bonu camminu a custu cristianu / Umbra aici leggia no torrit mai / ca custa terra est po ti sanai. E, avatu avatu resàt algunas preghieras. Pustis ndi bogat sa burra, ndi faiat pesai su maladiu e dhi naràt, bai sentz’e ti furriai a palas. Su maladiu si ndi andàt sentza de si furriai e torràt sa di infatu, po tres dis de sighiu
Chi sa mescina beniat fata in campusantu in brebus teniant piticas variantis: Santu Giuanni cun Santu Mateu / e cun sa Santissima Trinidadi / De custu spiridu malu e feu / no ndi tengaus peruna piedadi / Spiridu Santu, Spiridu Divinu / Custu Cristianu tengat bonu camminu / In custas tumbas de campusantu / Su cristianu lessat su malu spantu / Umbra aici leggia no torrit mai / e in custu logu dha boleus lassai.
Atrus brebus imperaus po s’imbruscinadura in campusantu fit su chi sighit:
In su nomini de Sa Madonna / paxi a cust’anima dona / in su nomini de Sant’Anna / a cust’anima dhi torrit sa gana / in nomini de Santu Jacu / imbodhicau in custu sacu / chi est umbra de unu biu / nci torrit de aundi nd’est beniu / chi est umbra de unu motu / nci torrit a nca fiat etotu. Coment’e po dognia mescina, apustis de is prebus si resàt su Creu e su Pater, Avi e gloria.