Ajo a Fuedhai: “mescinas antigas” – Seconda Parte.

Continuiamo con la seconda parte dell’argomento “mescinas antigas”.

Il testo scritto rigorosamente in lingua sardo-campidanese è stato curato dall’esperto sinnaese di tradizioni  Bruno Orrù.

Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui. 
Buona lettura e serena domenica a tutti.

(Luca Olla)

Is Abruxaduras

Sigheus cun is mescinas antigas. De seguru calencunu o medas, ant a connosci variantis de custas mescinas, custu no bolit nai chi siat isballiau su chi scint o su chi iscriu innoi, est ca comenti po sa mescina de s’ogu pigau, dogniunu, mancai sighendi cussa chi fudi sa ia maista, mudàt calencuna parti o brebu chi no mudàt s’effetu de sa mescina.

 S’Ammuschitadura

Chi s’abruxadura fit de pagu contu, apitzus de s’abruxadura si podiat ponni: o una fita de patata crua, opuru oll’e stici o, ancora follas de caul’e frori pistadas, opuru saba o meli. Chi s’abruxadura fit manna sa mexina prus inditada fit s’oll’e cera. Custa fudi un’impiastu chi si faiat fendi scallai sa bresca cun meli e cun oll’e armanu, si ammesturàt totu finas a otenni unu cumpostu moddi, si poniat in d-unu botoledhu e si lassàt isfridai. Candu fit prontu si poniat apitzus de sa parti abruxada.

In algunus logus apu ligiu ca s’impiastu dhu faiant ammesturendi farra, oll’e armanu e tinta de tinteri, cun custa puru si faiat una pumada de ponni apitzus de sa parti abbruxada.

S’Ammuschitadura

S’ammuschitadura est causada de un’arrebbiu, est unu muschitedhu chi in beranu s’agatat a muntonis in mesu de su modhitzi, su mudregu e sa feurra. Custu muschitu currit a su lati apena muntu e bolendi scapat “micrubus” chi benint respiraus de su chi est mullendi e de chini est acanta, causendi in custas personas pitziori e scrafingiu a guturu e a su nasu. Sa prima cosa de fai, po su pitziori de su guturu, fit cussa de fai gargarismus cun d-unu ammesturu de axedu e acuadrenti e po su pitziori a su nasu tocàt a fragai tobach’e nasu.

Ma chi custa prima mescina no faiat sanai, si recurriat a sa coga, sa cali fait setzi sa persona offendia in mesu de unu aposentu, pustis narat unu Pater Ave e gloria e, infinis, narat custus brebus: Aundi caminant pibaras, iscraponis e arrana / Deu camminu a mudri e a sullai /Aundi deu apu a podi passai / Cun is arrobas e sa persona mia / De tenni dannu no tenga intzimia / E giai chi bandant a mudri e sullai / Sa buca intzoru si potzat sicai,/ In tali manera sa buca si sichit / Dognia luna dhu sus mortifichit / Pedis saludi cun acua e sali / Sa di de Pasca e sa di de Nadali,/ Sa di chi est nasciu su Redentori / Si mroxat subitu su spitzuladori. 

mescinas antigas pidocchi

Fonte foto: web

Priogu e Guronis de Conca

Finas a sa metadi e prus de su millenoixentus, su potai priogu, fit una cosa comuna po mori de is condetzionis de vida e de pulidesa chi si conosciant, po cussu motivu, is piciochedhus furint massimamenti tundius a conch’e cauli. Su priogu pigàt a iscrafingiu, faiat bessiri guronis in conca e preniat is pilus de lindiri o lindini (is ous).

Sa mescina po su priogu, lindini e guronis de priogu, fit cussa de preparai un’ammesturu imperendi su semini de una mata tzerriada “boci priogu” (it. Anagiride). Su semini de custa mata beniaat turrau cun s’aturradori, pustis beniat molliu e pistau in su mutaiu a fini a fini, prustis beniant beni beni impastaus cun oll’e armanu. S’impiastu aici otentu, beniat frigau in conca dognia di, finas a candu su lindini no fit sparessiu e is guronis sanaus. 

mescinas antigas orzaiolo.jpg

Su Braxolu o Axrolu

Prima de totu nc’est de nai ca su braxolu porit essi mascu o femmina. Su braxolu femmina essit una borta e no torrat a bessiri prus, a diferentzia, su braxolu mascu, bessit fina a doxi bortas e mai prus pagu de seti bortas.

Sa mexina prus connota po sanai su braxolu est cussa de sa cosidura de is tres Marias. Si depiant circai tres feminas de nomini Maria, chi no aiant mai tentu nudha de biri cun su maladiu (is antigus narànt – chi no ant mai dromiu impari-), is calis, a una a una, pigànt   un agu cun fila de seda e dhu passànt po tres bortas in terra fendi po tres bortas su sinnu de sa gruxi, pustis dhu passànt, po tres bortas, ainanti de su braxolu, fendi biri de dhu cosiri e rapresentendu su sinnu de sa gruxi. Custa mescina depiat essiri fata a mengianedhu e a istogumu sbuidu (?).

Atra mescina fit cussa chi su maladiu depiat fai a solu, depiat andai a mengianedhu e a istogumu sbuidu de fronti a sa buch’e su forru e depiat nai Salludi (o bongiornu – prus modernu) gopai forru / bogaimindi su braxolu pustis faiat tres bortas is ficas a sa buch’e su forru. Custa mescina puru si faiat po tres bortas de sighiu.

Atra mescina ancora fit cussa de fai aplicatzionis de petza crua a su braxolu, pustis, unu parenti, depiat pigai sa petza chi fit istetia posta in su braxolu e dha depiat suterrai in d-unu logu chi su maladiu no conosciat, pustis interrada, su parenti, depiat fai po tres bortas is ficas a sa petza.

S’Affaramentu o mali de sa faixedha

Su sunfriri po curpa de sa fai, chi in italianu si tzerriat “favismo” est una maladia chi portaus in su sanguni e chi massimamenti si rapresentat in sa terra nostra po curpa de sa malarica. Custu poita is chi acusant sa mancantzia de su “enzima G6PD” in su sanguni o, berus siat, furint fabicus, no pigànt sa malarica, aici a morri fiat su prus , sa genti sana e sa genti cun custa mancantzia in su sanguni est andada ainantis.

 Antigamenti, po sanai de s’affaramentu si ricurriat a s’interramentu o interradura. Su maladiu, a mesudhi, in s’ora prus callenti de sa dì, beniat turau in su muntronaxu, chi antigamenti fiat presenti in totu is domus. Issu beniat imbodhicau in d- una burra e turau de medr’e boi po si scallentai beni beni. Pustis de una mes’ora,  su maladiu ndi beniat bogau de s’interradura e papàt satitzu cun ladru e meda binu niedhu po fai abbundantzia de sanguni

Is Guronis

Is guronis, candu nos femus pitichedhus, furint una cosa de sa cali sunfremus  in abbundantzia, si essiant in dognia logu, in is cadracillus de is peis, in is bratzus, e in su corpus, po mori de sa pagu pullidesa chi a s’ora nci fiat.

Una de is mescinas po sanai is guronis, fiat cussa de fai impacus callentis de nebredha: si poniat sa nebredha a budhiri, poi beniat asciutada e pustis, pisttada impari a su ladr’e procu, faiat un impiastu chi si poniat apitzus de is guronis.

Un’atru impiastru po guronis, si faiat ammesturendi impari binu, farra e oll’e armanu. 

Mescinas Antigas Porri

Fonte foto: web

Is Porrus

Custu brebus arresutant feti chi si faint in su primu cenabara de mesi, su Cogu, o sa Coga, depint nai assumancu unu “Creu Torrau” a sa Passioni de Gesus  e atras preghiaras e fendi, in su matessi tempus, cun d- unu arrogu de ispagu, unu nuu po po dognia porru e ponendu su nuu apitzus de dognia porru (calencunu costumàt a pogiai in su porru ladru arrancidu). Pustis is nuus (o su ladru) si poniant in sa sali, si imbodhicànt in d-unu arrogh’e paperi, pustis beniant cuaus o fulliaus, sempiri po manu  de su Cogu o de sa Coga, in d-unu logu aundi su maladiu no aiat a essi mai passau. Su maladiu at a depi nai custus brebus chi dhi naràt su Cogu o sa Coga. 

T’infrissat su coru

Cenabara de lua

E ndi bessat su porru

mancai cua cua

Che punta de ispina

cun custa mexina 

Dolori de Brenti

Su dolori de brenti de is pipius beniat curau o ponendi tobach’e nasu in su bidhiu de su pipiu o fendi sui a su pipiu una “pipia de tzucuru”. Sa pipia de tzucuru si faiat ponendi tzucuru cu pagu pagu acuadrenti in d-unu arrogu de tela e stringendidhu donendidhi sa forma de unu “ciucciu”, custu si donàt in buca a su pipiu e su dolor’e brenti sanàt.

Chi a sunfriri fudi unu mannu, si faiat crocai su maladiu in su letu e si resànt custus brebus: Frumentus isciustus e palla cumpria / Su dolor’e brenti passit a tia / E mai prus torrit a ti trumentai / Su dolor’e brenti chi t’at a passai.

Custus brebus si narànt po  tres bortas fendi, in su matessi tempus, tres gruxis in sa brenti.

Diversamenti, chi su mali fudi s’abbruxori de istogumu (ulcera), su maladiu depiat ingurti unu sintzigorru cruu o una braballuca. Sa spuma chi custus produsiant po binci is acuas de su stogumu, sanàt is feridas de su stogumu

Is Callenturas

In sa cultura de sa Sardignia, candu unu, o una, fit pigau de Is Callenturas, boliat nai ca fit pigau de sa Malarica. Est ladinu ca sa mescina chi at bintu sa malarica est istetia “Su Chininu”, ma prima de s’arribu de custa mescina, is sardus imperànt decotus de arrexini de titioni o decotus de cannajoni. Pustis fit arribau, in Sardignia puru, a sa fini de su 1800, “s’ammesturu de Baccelli” chi fit connotu coment’e “ammesturabecelli” 

Is Dolus

Is dolus (reumatismi) beniant curaus fendi impacus de follas de spinecristi, oll’e armanu e poddhini. Sa folla de spin’e cristi beniat pistada beni beni, pustis, a callenti, beniat impastada cun s’oll’e armanu e su podhini. S’impiastu chi ndi bessiat beniat postu in d-unu pannu e, serrau in su pannu, beniat postu in sa parti chi incresciat.

Sa Carrisegada (is segadas)

Candu calencunu si faiat calencuna segada, sa primu cosa de fai fit cussa de pisciai apitzus de sa ferida o a dhi ghetai abbundanti axedu po dha coi, pustis, po firmai su sanguni, si podiat imperai, follas de erba ferta (Achillea), o medr’e cuadhu, o tomata sperrada o, ancora, sa napiscedda chi s’agatat aintr’e sa canna in is nuus.

Est ladinu ca, medas bortas, una ferida no sanàt drebessi, antzis, podiat portai disturbu e dolori, candu custu sutzediat, si bandàt a nche unu meigheri po fai sa mescina po sa carrisegada.

Su Cogu o su meigheri chi boliat fai passai calisisiat dolori a sa persona chi bandàt a pregontai agiudu a issu, faiat sa mescina imperendi is brebus chi sighint. Custus brebus depiant essiri naus tres bortas, lassendi passai unu pagu de tempus in tra s’unu e s’atru. In dognia borta, resau su brebu, su Cogu depiat spudai sa parti offendia, pustis istringiat forti sa parti offendia e, pustis ancora, spingiat su maladiu cun is manus po dhu fai camminai. Custu si depiat fai in dognia borta chi si naràt su brebu. Chi su maladiu fiat unu pipiu (no ancora cunfirmau) Su Cogu, prima de nai su brebu, si depiat aguantai su pei de manca cun sa manu dereta e su pei deretu cun sa manu manca, ingruxendu is bratzus. Ecu is brebus: Sant’Anna e Maria Santa/ Duas fillas teniant/ Chi filànt e tessiant/ E is filus annuànt/ Tessiant e filànt:/ Aici siat annuada/ Custa carri segada/ Batiada e cunfirmada. Chi su maladiu fit unu pipiu no ancora cunfirmai, is brebus acabànt cu Nascia e batiada.

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto Twitter

Stai commentando usando il tuo account Twitter. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...