Ajo’ a Fuedhai. Sa paristoria de “Is Ispiridus de Ordari“ e “Su Spiridu de Don Blas”.

Questa settimana vi proponiamo un nuovo racconto contenuto nella rubrica “Ajò a fuedhai” che, per il secondo anno consecutivo, l’Associazione Culturale e di Promozione Sociale “Sinnai e Dintorni” cura con la finalità di diffondere e tutelare le tradizioni e i valori storico-culturali della nostra terra.

Anche questo racconto, come tutti gli altri precedentemente proposti, appartiene alla tradizione sarda e fa parte della corposa collezione raccolta nel tempo, rivista e corretta in limba sardo-campidanese da Bruno Orrù, esperto conoscitore sinnaese della lingua e cultura sarda. I  racconti odierni fanno parte de “is pastorinas” e si intitolano “Is Ispiridus de Ordari“ e “Su Spiridu de Don Blas”.

Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui. 
Buona lettura e serena domenica a tutti.

(Luca Olla)

ajo a fuedhai

Fonte immagine: web

Is Ispiridus de Ordari

Sa dì noi su mesi de friaxu de su 1851, In su molinu de Ordari, acanta de Bortigali furint istetius bocius cincu piciocus, tres mascus e duas femminas e giai de su mengianedhu de su dexi de friaxu, sa nova curriat de buca in buca in sa bidha de Bortigali e su vicariu, Srabadori Porcu, aiat luegus preparau sa notitzia iscrita de mandai a su Giugi Pedru Spanu Pischedha de su Mandamentu de Sedilu e cumpetenti po Bortigali puru. Fiat aproillau su dotori puru, tali Bachisiu Arremundu Manconi, su cali aiat iscritu ca is mortus furint postus a giru de sa forredha e ca furint istetius arreconotus po essi: Arremundu Bachis Garau Cherchi, de 17 annus e Srabadori Mele de doxi, tot’a is dus de Bortigali e tres de Silanus, Pepa Cucuru Pes, de seix’annus, e is fradis Frantziscu e  Angiulina Marongiu,  de catodixi e de dex’annus.

Acanta de is mortus furint istetias agatadas duas pedras mannas prenas de sanguni, una prus manna de s’atra, e is mortus portànt sa conca segada a corpus de pedra. Totu sa genti de Bortigali e de Silanus, aiat pigau parti a s’acumpangiamentu de is baullus finas a sa cresia de Santu Larentzu.

Sa dì etotu, su Giugi aiat circau de fuedhai cun is parentis de is mortus, ma su prantu fiat tropu e no fiat arrennesciu a ndi piscai nudha. Ma, passadas unas cantus dis, su meri de su molinu, Bachis Mele, Babbu de Srabadori Mele, fiat andau a nca fiat su Giugi po dhi nai ca su gopai, Giuanni Marongiu, notariu e segretariu de su Comunu,  dhi aiat nau ca, sa noti de su noi de friaxu,  su connau cosa sua, Antoni Dessena, furriendu a pei a bidha, aiat biu sa lusci alluta in su mulinu de Ordari e aiat pentzau de brintai po s’assegurai  chi no fessit sutzediu nudha. Aiat nau ca sa porta fiat oberta e ca, comenti fiat intrau, aiat biu  totu cussu giovunus mortus e ca assicau, si fiat fuiu.

In Bortigali puru fiat currendi sa bosci ca Antoni Dessena si fiat fuiu assustrau e ca aiat biu tres aminis armaus de fosili e ca aiat connutu unu de is tres po essi tali Frantziscu Obinu. Custu, nasciu in Mibis, biviat in Bortigali, aundi possidiat unu molinu issu puru e sa genti fiat giai cumintzendi a nai ca Obinu, aiat bociu cussus piciocus po fenga ca poita Bachisiu Mele, oberendi su molinu de Ordari, dhi aiat fatu andai mali su traballu.

Su Giugi perou no boliat crei a custas cosas, fragànt de atesu ca furint cosas imbentadas, issu giai de diora fiat seguru ca su chi aiat fatu cussas mortis fiat propriu Antoni Dessena.  Aici, su catodixi de martzu de su 1851, aiat fatu arrestai a Dessena, in sa sperantzia de fai fuedhai su solu testimongiu chi sciiat comenti furint andadas is cosa, ca poita fiat presenti. Custa persona fiat unu piciochedhu de Silanus,, tali Istevini Agus.  Dessena, chi teniat 24 annus, sa dì de su noi de friaxu fiat andau a Silanus po comporai petz’e procu e si dhoi fiat istentau totu sa dì. A pati de mericedhu, candu depiat furriai, aiat detzidiu de fai su camminu a pei impari a custu piciochedhu chi depiat andai a Bortigali a domu de parentis. Po custa arrexoni, su giugi aiat fatu arrestai a Dessena, in manera chi  Agus si podessit intendi trancuillu.  E fiat sutzediu propriu aici. Postu de fronti a su Giugi, Agus, ancora timi timi, aiat contau ca, cussa dì, fiat furriendi cun Dessena concas a Bortigali, aici, passendi acanta de su molinu de Ordari, aiant biu lusci aintru de su molinu. Aiant pichiau sa porta e Bachisiu Arremundu Garau dhis aiat obertu. Aiat contau ca pustis de unu pagu dhi fiat benia sidi e can ci fudi essiu a foras po buffai in s’arriu e ca Dessena, essiu cun issu dhi aiat nau ca boliat scudi cussus piciocus, a parti feti Pepa Cucuru Pes.

Torraus aintru, Dessena si fiat setziu acanta de Garau e, senza de si ndi fai sapiri, aiat pigau una pedra de terra e, cun d-unu corpu sicu, aiat spacau sa conca a Garau, avatu avatu, cun sa matessi pedra, aiat bociu is piciochedhus, pustis ancora aiat pigau a Pepa, dha aiat crocada in terra e si ndi fudi calau is cratzonis, ma, furriendidhi s’idea, si fiat torrau a allaciai, aiat pigau un’atra pedra e aiat spacau sa conca a sa picioca puru.

Dessena, po custa arrexoni fiat istetiu cundennau a morti, a essi impicau. Aiant preparau s’impicu propriu acanta de su molinu de Ordari.

Totu Bortigali e totu Silanus si furint pinnigadas po assisti, Antoni Dessena, acapiau a cadenas a is manus e a is peis, camminàt sei sei, e sa genti tzerriàt e ispudat. “Bella passillada Antoni”, aiat tzeriau callencunu, “tanti sa strada dha conoscis giai”.

Dessena aiat pagau su depidu cosa sua su noi de friaxu de su 1852, un’annu infatu.

Po annus e annus, mortu Dessena, cussu logu fiat istetiu abbandonau de totus. Si naràt, siat a Bortigali che a Silanus, ca su logu fiat abitau de is animas de is piciocus e de s’anima maladita de Dessena, sa cali, dognia santa dì, torràt a cummiti su chi aiat fatu cussa maladita noti de su noi de friaxu.

Si naràt ca is canis, chi s’acostànt a Ordai, cumintzànt a tzaulai a su bentu, ca intendiant sa presentzia de calencuna cosa, ca is femminas chi bandànt a s’arriu a isciacuai, intendiant genti tzunchiendi e is pannus chi portànt a isciacuai, bolànt comenti chi fessint portaus de is ispiritus, ca is brebeis chi pasciant in Ordari, no faiant prus lati……. Si narànt tantis cosas e a Ordari no bandàt prus nemus e, ancora oi, de asut’e su ponti de Ordari, ascurtendi beni, parit chi bessant prantus e itzerrius.

Su Spiridu de Don Blas

Sardegna2 (1)

Fonte immagine: web

Don Blas est su spiridu de unu cavalieri de su mediu evu, tali Don Blas de Aragona e  si contat ca s’arregiridi acanta de su Castedhu de Goceanu de Burgos. Nant siat una figura manna e de ispiritu malu e chi no pedronit a nemus de is chi s’atrivint a dhi portai disturbu e chi siat innì po fai sa guardia a unu de is prus mannus scroxoxus de sa Sardignia chi mai nemus est istetiu bonu de agatai.

Sa paristoria narat ca una di unu pastori chi fiat circhendi una brebei chi si fiat perdia, fiat intrau po mala sorti, sentza de si ndi sapiri, in is suterraneus de su Castedhu de Burgos e ca, comenti fiat girendi, giai totu a su scuriu, in is cammineras de is suterraneus, aiat scutu su pei apitzus de calencuna cosa  chi faiat sonu de  ferru. No biendi beni ita podiat essi, aiat allutu un’allumiu e  aiat biu ca in terra dhoi fudi una sicia prena de sodhus de òru. Spantau de tanti abbundantzia e pentzendi a comenti podiat essiri arricu cun tutu cussu beni de Deus, si fiat incrubau po pigai sa sicia, ma, comenti si fiat incrubau, aiat cumintzau a intendi unu rumoriu comenti chi fessit unu tronu e sa terra aiat cumintzau a tremi. Su pastori, chi totu in d-una, si fiat arregodau de su Spiridu de Don Blas. Si fiat fuiu tremendi de sa timoria e disisperau.

No si fiat firmau mancu in cuili, ma fiat curtu a sa bidha de Burgos, inderetura a domu de su predi, pregontendidhi de dhi ligi is vangelius po dhu liberai de s’assichidu chi aiat tentu.

Su predi  fiat abarrau ispantau de su contu chi aiat intendiu de su pastori e, guturrosu comenti fiat, s’incras si fiat bistiu cun is paramentus, aiat pigau sa sicixedha de s’acua nita, e, acumpangiau de su giaguru cosa sua, fiat andau a su Castedhu po ndi pinnigai su scroxoxu. Aiat sighiu sa strada chi dhi aiat nau su pastori e, una borta agatada sa sicia no fiat arrennesciu a binci sa tentatzioni de dha tocai.

Comenti su predi aiat postu is manus impitzus de sa sicia, in su momentu si fiat  apariu su spiridu de Don Blas, su predi, scagaredhau de sa timoria, aiat circau de oberri su vangeliu e de pigai s’acua nita, ma no aiat acutu, poita su spiridu aiat cumintzau a fai proi pampas apitzus de is dus, chi aiant pigau fogu e mortus furint immesu de is pampas.

De sa dì, mai prus nemus s’est atriviu a circai su scroxoxu.

Medas sunt segurus ca su spiridu de Don Blas atru no siat che su spiridu de  Giuanni di Basso, fradi de Marianu su de cuatru, chi fiat motu impresonau in is turris de su castedhu.

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...