Ajo’ a Fuedhai, la rubrica domenicale in lingua sardo-campidanese riparte con un nuovo racconto: “Is Pannixedhas – Is Animedhas”.

Dopo una prolungata pausa estiva, riparte la rubrica Ajo a Fuedhai con nuovi racconti appartenenti alla tradizione sarda, raccolti nel tempo, collezionati e riproposti in lingua sardo-campidanese da Bruno Orrù, esperto conoscitore sinnaese della lingua e cultura della nostra terra.
Oggi Bruno ci presenta il racconto intitolato “Is Pannixedhas – Is Animedhas“.

Ricordiamo che chiunque fosse interessato può accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “ Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui. 
Buona lettura e serena domenica a tutti.

(Luca Olla) 

Prima de totu, bolemu pregontai de essi iscusau po totu su tempus chi apu lassau a passai, ma, sa vida de jaju, m’at unu pagu ghetau a pari s’esistentzia e, immoi ca apu agatau su faimentu giustu, potzu torrai a cumentzai.
Bolu ancora nai ca totu su chi deu pubblicu innoi, no est farra de su sacu cosa mia, ma sunt cosas e contus chi apu arregortu de sa genti e de is pubblicatzionis. Po custu porit incapitai chi calencunu scipiat calencuna cosa cun diferentzias apitzus de su matessi argumentu, po custu motivu, circaus de collaborai e de ponni a pari is conoscentzias, in manera chi, custas cosas, no bengant iscaresciar de unu totu.
Seus arribbendi a sa festa de Dogniassanti. Torraus a partiri de innoi po torrai a pigai su camminu de is traditzionis, paristorias e contus.
Candu boleis cuntatai a mei, mi podeis cuntatai a custa mail: bru.orr@tiscali.it

(Bruno Orrù)

panixedhas

Fonte immagine: Web

Genti meda, de cussus chi (nànt)  istudiant is traditzionis de sa Sardigna, nànt ca is traditzionis de su primu de ogniassanti chi sunt in Sardignia, sunt un cumintzu de su Segarapetza o Carrasecare, comenti est sa festa de Halloween. Ma is Pannixedhas, is Animedhas, su Motu Motu, no sunt unu cumintzu de su Segarapetza, ma sunt sa festa cun sa cali su Sardu ammostat a sa genti su rispetu e sa devotzioni po is animas de is mortus.

 Animas Bonas, Animas Malas: Su logu aundi bivint is animas, po su Sardu, est s’ari chi stait a giru de nosus, e, ingunis s’agatat su xelu, su prugadoriu e s’inferru. Is animas no lassant mai, de unu totu, su mundu de is bius e porint essiri “Malas” o “Bonas”.

Sa genti sarda, giai de s’antighidadi, creit chi sa morti no siat sa fini de sa vida, ma sa fini de sa vida chi nos conosceus. Sa morti no est una cosa chi serrat is portas, ma est unu passu chi serbit a passai a una calidadi de vida differenti, fata de spiridu.

Pustis de sa morti, is animas, s’agatant a fai una vida chi est de unu totu oguali a sa vida chi fiant candu furint bias, mancai un d-unu mundu diferenti chi camminat a costau de su mundu de is bius.

Custa manera de pentzai donat sa siguresa ca is animas, puru essendi in d-unu mundu diferenti, tengat sa manera, de intrai in sa vida de sa genti ancora bia.

Custa manera de biri su mundu de is mortus, si fait cumprendi su rispettu chi sa genti de Sardigna provat po is animas de is mortus. Calvia, in su 1893, naràt: “Is mortus, dognia dì, passillant peri sa bidha e faint is matessis fainas de candu fiant bias. Algunas personas, in mesu de is bius, tenint sa fortuna de dha sas pori biri”.

Custu si contàt in Sardignia po is animas de is mortus e is contus furint ancora prus bellus de ascurtai candu si fuedhat de is Animas Malas, chi furint cruelis e prenas de astiu, de comenti custas animas si poriant invocai e de comenti dha sas tenni atesu. Sa genti Sarda teniat grandu rispetu po is animas de is parentis mortus, ma custu rispetu fiat acumpangiau sempiri de unu pagu de timoria e de unu disiggiu de torrai a biri, assumancu po pagu tempus, su parenti mortu, chi, po cantu si creiat, sorigàt a abarrai in custu mundu. Ecu e poita, in sa traditzioni de sa Sardigna, nci sunt una sida de personas, massimamenti femminas, chi (si creit) sunt bonas a biri e a fuedhai cun is animas de is mortus e, custu poteri, benit donau a atras personas in puntu de morti, massimamenti a piciocas prus giovonas in edadi.

Fiat propriu a sa fini de su mesi de ladamini e su cumintzu de su mesi do dogniassanti, chi si pentzàt ca sa lacana chi separàt su mundu de is bius de cussu de is mortus, fessit aici fini chi una napa de arragniolu fessit seguramenti prus forti.

Custa idea de su mundu de is mortus, arrexinada in sa cultura nostra, at fatu in manera chi, in totu sa Sardignia, trà is urtimus de su mes’e ladamini e is primus de dogniassanti, sa populatzioni ammostat s’arrispetu po su mundu de is mortus cun festas, chi in sa sustantzia sunt ogualis, ma mudant de nomini e in piticus faimentus.

Custas usantzias pigant su nomini de “ Animedhas” – “Pannixedhas” – “is Mortus” – “ Sos Mortos”, “Su Mortu Mortu” – “Is Fracheras” – “Su Prugadoriu” – “Su Peti Cocone” – “Su Pane e su Tocu” – “Su Bidhiu Longu” e atrus.

Ma, in dognia bidha, mancai mudessit su nomini, sa sustantzia fiat cussa de crei verdaderu, ca in sa noti in tra su 31 de su mes’e ladamimi e su 1 de dogniassanti, su portali de su prugadoriu si oberiat de isbotu, permitendi a is animas te torrai, po una noti intera, in is domus chi, in vida, sunt istetias de issas, o de torrai a biri logus e genti a is calis furint ligaus a istrintu.

Is pipius de Sardignia, in custa noti foras de su comunu, girànt peri sa bidha bistius de tzapulus, po fai sa parti de is animas de is pipius mortus, e pichiànt de domu in domu, pregontendi calencuna cosa poi is animas de su prugadoriu. E aici, bandendi peri sa bidha, pregontànt: “Seus benius po is animedhas” – o – “mi dha sas fait is pannixedhas?” – o, ancora – “po su bene de sas animas” – “carchi cosa po sas animas”. Aici pregontendi, arricint in cambiu, pabassinas, nuxi, nuxedhas, arenadas, cachi, mela tidongia e, is prus poburus, feti po nai ca donànt calencuna cosa, donànt fai e cixiri.

In Grilatza, po ndi nai una, su faimentu si tzerriàt “Is Ascadropias” e atru no fiat che un’arregorta, fata de is pipius, de cosas de papai in memoria de is mortus. In custa bidha puru a is piciochedhus beniant donadas pabassinas e castangias e nuxis, chi depiant arregoli in d- unu muncadoredhu fatu a sachita acapiendi is origas. S’erregorta beniat fata aintr’e noti. Comenti aintr’e noti beniat fata in Sinnia po is pannixedhas o in Seui po is animedhas. S’arregorta de parti de is pipius, in tottu sa Sardignia, beniat fata sa noti in trà su 31 de mes’e ladamini e su primu de dogniassanti. In dì de oi, is piciochedhus, frigaus de sa modernidadi, passant su mengianu  de su primi de dogniassanti.

Antigamenti, totu sa populatzioni de sa Sardignia, sa noti in trà su 31 de su mes’e ladamini e su primu de dogniassanti, faiat una cena cun pagu cosa de papai, massimamenti una cena de fai, ca fiat su papai de is mortus e, cun s’andai de su tempus, sa fai est istetia cambiada cun is macarronis. Pustis de sa cena, is pratus cun sa fai o cun is macarronis, beniant lassaus in sa mesa, apariciada de unu totu e cun d-una mariposa alluta, ca poita, pustis, is mortus aiant a essi papau, ma no ingurtendi su chi fiat in is pratus, ma feti fragendi sa cos’e papai. Perou, tocàt a s’arregordai de no lassai in sa mesa, ne frochitas ne gortedhus, ca poita, cun cussas ainas, is mortus aiant a essi potziu provai a ndi pigai cun issus calencunu parenti.

Est curiosu de osservai ca oi in dì si bolint proproni festas, po custa data, chi nudha tenint a che fai cun sa traditzioni de sa Sardignia. Est de osservai puru ca sa crocoriga isbudiata e fata coment’e una conca de mortu, chi si bolint proponi po sa festa de  Halloween, in Sardignia fiat imperada de s’antigoriu de nannai, sa crocoriga beniat isbudiada e, cun d-una candela alluta aintrus, beniat posta in is fentanas e in is muredhas, po fai assicai sa genti.

Sa diferentzia est ca sa festa de  Halloween, fiat, e ancora est, unu primintziu de su segarapetza po sa populatzioni anglossasoni, ma po sa populatzioni de Sardignia, custa festa non fiat unu primintziu de segarapetza, ma fiat una festa po onorai e rispetai s’arregordu de is mortu chi, po su chi si creiat, abarrànt cun nosus in custa terra. Is pipius sadrus no si bistiant a mascara, ma de tzapulus, po rapresentai sa forma de s’anima de unu pipiu chi, po tempus, fiat istau aintru de unu baullu, e bandànt de domu in domu portendi una coscinera po poni su chi sa genti offeriat, oi, mancai, portant  tzainus e mocillas. Ma sa festa nostra, po sa cultura nostra, nudha tenit de biri cu sa festa de  Halloween.

In Sinnia, antigamenti (in dì de oi passant aintr’e mengianu) is piciochedhus, in sa noti obrescendi a su primu de dogniassanti, bandànt in giru peri sa bidha a pregontai is pannixedhas. Pustis, su merì de su primu de dogniassanti, fiat usantzia a preparai sa cena poi s animas de is mortus e, sa mesa beniat apariciada po issus puru. Si cuncodrànt is malloredhus, sa fai, is pabassinas e su pan’e saba e, prima de depi cenai (arregordai ca in cussus tempus si cenàt a su scurigadroxu) si bandàt a campusantu po pigai is animas de is mortus e dha sas portai a domu (si creiat ca is animas de is parentis bandessint avatu intzoru). Pustis ai cenau sa mesa abarràt apariciada e, s’incras a mengianu (su mengianu de su dus), sa genti bandàt prima a ascurtai sa primu missa, pustis a campusantu po nci torrai is animas de is mortus. De sa noti de su primu de dogniassanti e fintzas a su scurigadroxu de su dus, is campanas de cresia sonànt is angonias. Po sonai circànt a giru de set’otu personas, chi prima s’unu e pustis s’atru, artziànt a campanili po s’addopiu e sa genti assistiat custas personas cun cos’e papai e buffai a totu dì. Is femminas si costumànt a bistiri a mesu lutu e in is domus e in campusantu beniant allutas is mariposas po inditai a is animas sa ia chi, de su prugadoriu, bandàt concas a su paradisu.

In medas bidhas de sa Sardignia, si creiat ca propriu sa notti de su 31 de su mesi de ladamini e sa noti de su dus de ogniassanti, fessit prus probabili de atobiai sa “processioni de is mortus” o “Reula”, ca poita sa noti de su 31 is animas essiant po bandai in is domus de a nca aiant biviu e sa noti de su dus is animas torrànt a su mundu intzoru.

animedhas

Fonte immagine: Web

Rispondi

Inserisci i tuoi dati qui sotto o clicca su un'icona per effettuare l'accesso:

Logo di WordPress.com

Stai commentando usando il tuo account WordPress.com. Chiudi sessione /  Modifica )

Foto di Facebook

Stai commentando usando il tuo account Facebook. Chiudi sessione /  Modifica )

Connessione a %s...