Oggi iniziamo a trattare un nuovo argomento che sicuramente ha fatto parte dei sogni e delle speranze di ciascuno di noi: trovare un tesoro. Vedremo il modus operandi e le storie, vere o no, che circolavano in Sardegna a proposito di “scroxoxus”.
Il testo scritto rigorosamente in lingua sardo-campidanese è stato curato dall’esperto sinnaese di tradizioni Bruno Orrù.
Ricordiamo che gli interessati possono accedere gratuitamente ai contenuti dell’intera rubrica “Ajo’ a fuedhai” (racconti e lezioni di grammatica) cliccando qui.
Buona lettura e serena domenica a tutti.
(Luca Olla)

Fonte Immagine: Web
Is Iscroxoxus
In is contus de sa Sardigna, cussus de is iscroxoxus, tenint unu postu importanti meda, sunt contus cun spiridus e dimonius is calis, no sempiri, sunt cuntentus chi su scroxoxu bengat agatau.
In is tempus antigus, fiat costumantzia de interrai is mortus ponendidhis acanta cosas chi aiant possidiu in vida e, medas bortas, prendas e dinai. Po mori de custas usantzias, po tempus e tempus, in totu su mundu, sunt stetias agatadas arrichesas cuadas. Fait curiosidadi su scuadrinai ca, giai de s’antighidadi, custas richesas beniant postas in is manus de is ispiridus e, po fai in manera chi custus fessint ancora prus fortis e potentis, si faiant bruscerias apitzus de is iscroxoxus, po fai in manera chi sa genti, sciendi de sa presentzia de is ispiridus e de sa malasorti ghetada aapitzus de custas richesas, ndi fatzessit de mancu de bandai a nde dha sas furai. Siguramenti chi custas richesas furint allogadas in domu no nci fiat abbisongiu de bruscerias e ispiridus, ca poita fiat su matessi meri a fai sa guardia, ma medas bortas, comenti sutzediat in is gherras, no si faiat a tempus a cuai totu e aici bona parti de is richesas beniant furadas de chini binciat. Su chi si fiat acutu a cuai, chi su meri moriat, beniat iscaresciu e abarràt ingunis po essi agatau pustis tempus, po fortuna o bona sorti.
Apitzus de custas richesas cuadas e torradas a agataai, is iscroxoxus, sunt cumitzadas a nasci paristorias chi, medas bortas, beniant contadas po fai manera de cuai su verdaderu motivu po su cali su scroxoxu fiat istetiu agatau. Medas bortas calencuna cosa beniat agatada arendi, o iscavendi a iscusiu in logus a nca dhoi sunt tumbas o fabbricus antigus e, aici, no podendi contai ca si fiat iscavau a iscusiu aundi no si podiat, meda genti contàt ca aiat agatau su scroxoxu ca poita dhu aiat bisau po paricis notis de sighiu, o ca poita dhi fiat istetiu inditau de unu parenti motu chi si fiat presentau in su sonnu, o ca poita si dhu aiat iscoviau una Jana, unu spiridu…. Unu Santu. Si aciungiat puru ca sa Jana o su spiridu, si fiat aparia in su logu aundi fiat su scroxoxu e aiat pretzetau su faimentu po pori agatai su scroxoxu e chi custus faimentus no beniant arrispetaus, su scroxoxu no poriat essiri agatau.
Su faimentu chi beniat inditau po agatai is iscroxoxus beniat donau in su sonnu a sa persona chi fiat istetia sceberada de su spiridu o de sa Jana. Beniat inditau su logu, sa dì, s’ora, is brebus de resai e is ainas de imperai…… beniat inditau totu e, chi calencuna cosa no beniat sighia comenti inditada, su scroxoxu si mudàt in craboni o si bolàt a un’atra parti e no poriat essiri prus agatau.
Tali bortas, massimamenti chi a inditai su scroxoxu fiat unu spiridu o su matessi dimoniu, is faimentus po d’agatai inditant de fai bruscerias e, talis bortas, de bociri calancunu peghu po ispatinai su sanguni in sa terra de aundi fiat su scroxoxu.
De custa manera, sa persona, in sa dì e in s’ora chi dhi fiat stetia inditada, bandàt a nca depiat agatai su scroxoxu. Innì di apariat su spiridu chi dhi aiat inditau su scroxoxu, cun s’agiudu de su cali, chi dognia faimentu fiat istetiu arrispetau, su diciosu podiat arribbai a pinnigai su scroxoxu po si ndi gosai.
Comenti eus biu nci sunt maneras diferentis po agatai unu scroxoxu, su cali, massimamenti est destinau a una persona feti, e cussa persona est sa sola chi, seghendi su faimentu chi dhi benit pretzetau, porit arribai a pigai su scroxoxu.
Perou nci sunt personas chi portant pistocu in betula e chi bandant a circai is iscroxoxus, mancai no siant istetias sceberadas. Ma mancai siant personas de ispreni, prima de podi lompi a aguantai su scroxoxu, sunt tentas a binci su guardianu, chi est sempiri su Dimoniu.
In Gadhura, chini si poniat in circa de unu scroxoxu si depiat fai acumpangiai de atras duas personas, una de custas depiat possidiri su libru de su cumandu e depiat essi bonu a dhu ligi, in prus depiat conosci, sentz’e duda peruna is doxi fuedhus de Santu Martinu. Chini possidiat su libru de su cumandu, ligendi in su libru, depiat fai apariri su guardianu (chi giai sempiri fiat unu spiridu malu o unu dimoniu) e pustis, imperendi is fuedhus de Santu Martinu, nci dhu depiat bogai lassendi su scroxoxu sentz’e guardianu.
Su faimentu po agatai su scroxoxu depit cumintzai apena passada mesunoti e depi acabbai prima de su spanigadroxu. Su chi portat su libru de su cumandu, depit ligi de sighiu o resai is brebus chi furint is chi sighint:
In custu puntu de atobiada / Benedita siat sa firmada, / Benedita sa lux’e sa luna / Circaimidhi sa fortuna / Po si donai sa saludi / E dognia atra virtudi. / Corpus Santu Amè / Ca in su celu seis su rè / Chi fait in custu momentu / Donaisì custu cuntentu / E po sempiri siat laudau / Gesusu sacramentau.
In s’interis chi su chi portàt su libru est ligendi, si porint apariri is ispiridus malus, chi s’ammostant coment’e dimonius, calorus e bestias de s’atru mundu e, chi unu feti de is tres si fait pigai de sa timoria, totus si ndi depint andai e, su chi at timiu, est siguru chi at a morri aintr’e s’annu.
Un’atru faimentu Gadhuresu est cussu de agatai, prima prima, su logu de aundi si pentzat chi dhoi siat su scroxoxu, pustis, passau mesunoti, si fait in terra unu tundu a giru de su scroxoxu e, aintru de custu tundu si ponit una mescixedha cun duas candelas allutas e, de fronti a sa mesa, tres cadiras, aundi si depint setzi is tres personas, una est su chi possidit su libru de su cumandu e, is atras duas sunt is testimongius. Su chi portat su libru de su cumandu, si setzit in sa cadira de mesu cun is testimongius pe parti e depit ligi su libru, perou, prima de cumintzai a liggi depiat pretzetai a is atrus ca, chi unu de is tres si dismajàt, unu de is atrus nci dhu depiat bogai luegus de su tundu po fai in manera de no si morri aintr’e s’annu. Is testimongius depint abarrai citius sentz’e muciai, ma, chi a s’intendi mali e a dismajai est su chi portat su libru, unu de is testimongius depit pigai su postu cosa sua e sighiri su faimentu finas a candu su guardianu no benit bintu. Nc’est de nai ca no sempiri su guardianu si fait biri sa primu noti e ca, chi custu sutzedit, tocat a ripiti su faimentu po atras notis, finas a candu su guardianu benit bogau e su scroxoxu bogau a luxi.
Infinis, nc’est de nai ca no sempiri custu faimentu bandat beni, calencuna borta bincit su dimoniu puru.
Si contat ca una borta, in Santu Pantaleu, si fiat isprata sa bosci ca in su satu, acanta de algunas domus, dhoi fiat cuau unu scroxoxu, aici, is chi furint a conoscentzia de sa chistioni, aiant tzerriau, a paga, unu chi possidiat su libru de su cumandu e aiant sceberau tra de issus is dus testimongius. Sa noti inditada po circai su scroxoxu, sa genti de sa bidha si fiat cuada a palas de is domus e, is tres, aiant fatu su tundu in terra, postu sa mesilia, is candelas e is cadiras e si furint setzius dogniunu in su logu cosa sua. Comenti s’omini chi possidiat su libru aiat cumintzau a ligi, in sa mesiglia si fiat poggiau un’abi mascu. Su chi portàt su libru, no si ndi fiat sapiu de sa presentzia de s’abi e aiat sighiu a ligi tzerriendi su dimoniu e resendi brebus. In su matessi tempus, s’abi, chi atru no fiat che su dimoniu, si fiat pesau a bolai e fiat intrau aintru de sa camisa de su chi fiat ligendi, su cali, in su momentu, si fiat dismajau arruendi a terra cun sa lingua foras de buca e sa spuma in buca. Is testimongius, sciendi su chi depiant fai, dhu aiant pigau e bogau a foras de su tundu, crochendidhu asuta de una mata de ollastu. Scarescendi perou de resai is paraulas de Santu Martinu.
Pustis de unu pagu, s’abi ndi fiat bessia de sa camisa e si fiat bolada e s’omini de su libru si ndi fiat iscidau. Feti in cussu momentu is testimongius si furint arregordaus de no aia resau is paraulas de Santu Martinu e torraus furint drebessi aintr’e su tundu. Perou, comenti aiant obertu buca po resai is brebus si fiat bia una pampada manna e una boxi scuriosa aiat nau: “no nc’est prus nudha de fai, apu bintu deu!”

Fonte immagine: Web